Ἒμπονη ψηλάφηση τῆς πορείας τῆς Ὀρθόδοξης Ἐνορίας, μέ τήν ὀρμή τῆς συνέχισης καί ὂχι ἁπλῶς ὡς ἀναδρομή. ( Μέρος πρῶτο)

 

 "Ἐμεῖς οἱ Καθολικοί ἒχουμε ἓναν Πάπα, ἐσεῖς οἱ Ὀρθόδοξοι ἒχετε τήν Συνοδικότητα. Ἐμεῖς ἒχουμε ἓνα ζήτημα, ἐσεῖς ἒχετε  ἓνα πρόβλημα". Καρδινάλιος  koh.

Εἰσαγωγικά

   Κάποια προσωπικά σχόλια, ἀναστοχασμοί,  σχετικά μέ τήν συνοδική φύση τῆς Ἐκκλησίας  καί τόν τρόπο μέ τόν ὁποῖο αὐτή ἐκφράζεται ἱστορικά. Ἡ προσωπική μου ἂποψη  περί συνοδικῆς παράδοσης ὑπό τό φῶς τῶν σύγχρονων προκλήσεων, ὂχι πάντα ἀρνητικῶν, σέ συνδυασμό μέ τό γεγονός ὃτι ἀπευθύνεται καί σέ Καθολικούς συντοπίτες καί φίλους.  

« Τούς τῆς σεπτῆς Τριάδος τρισσούς ἱερομύστας συνελθόντες εὐφημήσωμεν… τούς συνοδίτας οἰ ὀδοιπόροι» (δοξαστικό τῶν στιχηρῶν, τῆς ἑορτῆς τῶν τριῶν Ἰεραρχῶν)  

  Φράση ἀποθέωση τῆς ἒννοιας τῆς συνάντησης ἐν κινήσει. Ἐνῶ συχνά φανταζόμαστε τήν συνάντηση ὡς τόν τερματισμό τῆς διαδρομῆς, ἐδῶ συνάντηση εἶναι ἡ διαδρομή. Στρατοκόποι (ὁδοιπόροι), σέ συνάντηση ἀνθρώπων ἢδη πορευμένων μέ ἂλλους ἀντάμα, μέ παρέα (συνοδίτες).

  Κοπιώδεις καί περιπετειώδεις διαδρομές τῆς συνοδικότητας, ἡ ὀποία, ἄς μήν ξεχνᾶμε, δέν σημαίνει  μόνο συνεδρία, ἀλλά κοινή πορεία, συμπόρευση, (σύν-οδο). Καί μάλιστα συνοδικό εἶναι ὂχι μόνο τό περιεχόμενο τοῦ κειμένου, ἀλλά καί ἡ περίσταση στήν ὀποία γεννήθηκε:

  Τό θέμα τῆς συνοδικότητας  γίνεται  ὃλο καί πιό ἐπίκαιρο ἐν ὂψει τοῦ μεγάλου χριστιανικοῦ Ἰωβιλαίου τό 2025, τῆς 1700^ης ἐπετείου τῆς πρώτης Οἰκουμενικῆς Συνόδου τῆς Νικαίας (325). Πῶς μποροῦμε νά μεταπλάσουμε τήν  συνοδικότητα τῆς Νικαίας σέ ἓνα σύγχρονο  ἐννοιολογικό   πλαίσιο; Ἡ σύνοδος τῆς Νικαίας παραμένει τό σημεῖο ἀναφορᾶς τῆς Ὀρθόδοξης  Ἐκκλησίας, ἀλλά εἶναι δύσκολο νά τήν χρησιμοποιήσεις ὡς πρότυπο ἢ παράδειγμα πρός μίμηση. Ἡ σύνοδος τῆς Νικαίας δείχνει πώς ἡ συνοδικότητα εἶναι ἓνα σύνθετο καί ἀπρόβλεπτο φαινόμενο, ἓνα φαινόμενο πού μερικές φορές  δημιουργεῖ περισσότερο προβλήματα, παρά λύσεις. Γιά  παράδειγμα, στά μεθεόρτιά της, ἡ Σύνοδος τῆς Νικαίας ὁδήγησε σέ περισσότερη σύγχυση παρά σέ λύσεις.

   Στήν διάρκεια πενήντα καί πλέον χρόνων μετά τήν Σύνοδο, ὐπῆρξε μιά τεράστια προσπάθεια μεταξύ τῶν Πατέρων νά ἐπαναπροσαρμόσουν, ἐπανερμηνεύσουν καί ἐπαναπροσλάβουν τήν θεολογική κληρονομιά τῆς Νίκαιας. Μιά σειρά ἀπό τοπικές Συνόδους, στά ἀνατολικά καί δυτικά μέρη τῆς ρωμαϊκῆς  αὐτοκρατορίας, ἐπιζητοῦσαν νά  ἐπαναβεβαιώσουν τήν πίστη τῆς Νικαίας χρησιμοποιώντας διαφορετικές,, συχνά ἀντιφατικές δογματικές διατυπώσεις, οἱ ὁποῖες ὁδήγησαν σέ ἓνα λαβύρινθο Συμβόλων. [Σύνοδοι Ἀντιοχείας (341), Σαρδικῆς καί Φιλιππούπολης (343), Μιλάνου (345), Σιρμίου (357), Ἀγκύρας (358), Ρίμινι (359), Κωνσταντινουπόλεως (360), Ἰκονίου (376), Λαμψάκου (365), Ρώμης (377) κλπ]

  Ἡ συνοδικότητα-μιά λέξη μέ πολλές ἀποχρώσεις- εἶναι εύαίσθητο ζήτημα. Ὑπονοεῖ διαλεκτική καί ἀπαιτεῖ πρόσληψη. Δέν εἶναι αὐτοσκοπός. Ὡς Ὀρθόδοξοι καλούμεθα νά ἐξετάσουμε  τήν συνοδικότητά μας στό φῶς τῶν σύγχρονων προκλήσεων, συμπεριλαμβανομένων καί κάποιων θετικῶν πού προέρχονται ἀπό τήν Ρωμαιοκαθολική παράδοση. Αὐτό ἲσως ἀκούγεται  ὑπερβολικά ταπεινό ἀπό μέρους ἑνός Ὀρθόδοξου: τί μποροῦμε ἐμεῖς νά μάθουμε περί συνοδικότητας ἀπό τούς Ρωμαιοκαθολικούς; Ἡ ἀπάντησή μου εἶναι ἁπλή: ἒχουμε ἐπιτρέψει ὡς Ὀρθόδοξοι νά ξεχάσουμε κάποια στοιχεῖα τῆς γνήσιας συνοδικότητας καί νά υἱοθετήσουμε κάποια ξένα στοιχεῖα, καί αὐτό ἒχει συμβεῖ σέ τέτοιο βαθμό, ὣστε τό συνοδικό σύστημα σέ κάποιες αὐτοκέφαλες Ἐκκλησίες σέ ὂλο τόν Ὀρθόδοξο κόσμο νά εἶναι άφενός κλειστή καί αὐτόνομη δομή καί ἀφετέρου ἀντιγραφή τοῦ παπικοῦ συστήματος πού βρίσκουμε  στήν Μεσαιωνική Καθολική Ἐκκλησία. Ὃπως παρατηρεῖ ὁ π. Ἀλέξανδρος Σμέμαν: «Ἒχοντας ἀπορρίψει καί ἀπορρίπτοντας ἀκόμα τό καθολικό πρωτεῖο στήν ρωμαϊκή του μορφή… ἡ Ὀρθόδοξη συνείδηση τό ἒχει εὒκολα ἀποδεχθεῖ στίς ἀποκαλούμενες ‘αὐτοκεφαλίες’» (L' idée de primauté dans l'ecclésiologie orthodoxe).

  Φυσικά μποροῦμε νά βροῦμε ἀδυναμίες σέ κάθε φανέρωση τῆς ζωῆς τῆς Ἐκκλησίας. Ὡστόσο ἡ παρατηρούμενη ἀδυναμία τῆς Ὀρθόδοξης συνοδικότητας θά πρέπει νά ἀποδοθεῖ ὂχι στό γεγονός ὃτι εἶναι ἐγγενῶς ἀδύναμη, ἀλλά στίς μετατροπές  της ἐντός συγκεκριμένων συναφειῶν. Ἐξετάζοντάς την στίς κανονικές της διαστάσεις, προτοῦ συμβοῦν τέτοιες στρεβλώσεις, ἠ συνοδικότητα εἶναι κάτι οὐσιῶδες.

Μέ αἲσθηση ἒκπληξης ὡς Ὀρθόδοξοι, μαθαίνουμε ὃτι ἡ Ἁγιότητα τοῦ Πάπα Φραγκίσκου, στό 2013 κατά τήν διάρκεια τῆς συνάντησής του μέ τήν ἀντιπροσωπεία τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου στήν Ρώμη, κατά  τόν ἑορτασμό τῶν Ἀποστόλων  Πέτρου καί Παύλου, εἶπε ὃτι οἱ Καθολικοί πρέπει νά μάθουν ἀπό τούς Ὀρθόδοξους ἀδελφούς καί ἀδελφές τους γιά τό «νόημα τῆς ἐπισκοπικῆς συλλογικότητας καί τήν παράδοση τῆς συνοδικότητας, δύο πράγματα τόσο ἀντιπροσωπευτικά τῶν Ὀρθόδοξων Ἐκκλησιῶν». Στό ἲδιο πνεῦμα ὁ Πάπας πρόσφατα τόλμησε νά ἀναγνωρίσει τόν σκοπό τῆς  Συνοδικότητας. «Ἡ Σύνοδος… μᾶς καλεῖ νά γίνουμε μιά Ἐκκλησία πού ἀφυπνίζεται , μιά Ἐκκλησία πού δέν κλείνεται στόν ἑαυτό της ἀλλά εἶναι  ἱκανή νά προχωρήσει μπροστά, ἀφήνοντας πίσω τίς φυλακές της, μιά Ἐκκλησία πού ξεκινᾶ  νά συναντήσει τόν κόσμο  ἒχοντας τό θάρρος νά ἀνοίξει πόρτες»

  Ἐκτιμῶ ὃτι τό σημεῖο   πού πρέπει νά ἐστιάσουμε  σήμερα  τήν προσοχή μας, Ἀνατολικοί καί  Δυτικοί,  εἶναι τό  πνεῦμα τοῦ λδ΄ (34^ου) ἀρχαίου ἀποστολικοῦ κανόνα, ὁ ὁποῖος ἐπικυρώθηκε καί ἀπό τήν Πενθέκτη Οἰκουμενική Σύνοδο: «Τούς ἐπισκόπους ἑκάστου ἔθνους εἰδέναι χρή τόν ἐν αὐτοῖς πρῶτον, καί ἡγεῖσθαι αὐτόν ὡς κεφαλήν, καί μηδέν τι πράττειν περιττόν ἄνευ τῆς ἐκείνου γνώμης . . . Ἀλλά μηδέ ἐκεῖνος ἄνευ τῆς πάντων γνώμης ποιείτω τι. Οὕτω γάρ ὁμόνοια ἔσται, καί δοξασθήσεται ὁ Θεός, διά Κυρίου, ἐν ἁγίω Πνεύματι· ὁ Πατήρ, καί ὀ Υἱός, καί τό ἃγιον Πνεῦμα» (Γ. Ράλλη - Μ. Ποτλή, Σύνταγμα τῶν  θείων καί ἱερὡν κανόνων, Ἀθήνησιν 1852, τόμ. 2, σελ. 45)       

  Αὐτός ὁ  ἀρχαῖος κανόνας προτείνει τήν ἱσορροπία   ἀνάμεσα στόν «ἓνα» καί τούς «πολλούς», ἀποδεικνύοντας  ὂτι ἡ  συνοδικότητα  δέν εἶναι ἀπλῶς  ἓνα ὑποκατάστατο  τοῦ Παπικοῦ πρωτείου. Ὀρθά  κατανοούμενη εἶναι ὁ ὃρος τοῦ δεύτερου.

  Ἡ συνοδικότητα ἒχει κέντρο καί ὁρισμένη δομή. Ὁ ἓνας καί οἱ πολλοί εἶναι στοιχεῖα ἀλληλένδετα: δέν ὑπάρχουν ἐπίσκοποι χωρίς τό πρωτεῖο ἀλλά, μέ τόν ἲδιο τρόπο, δέν ὑπάρχει πρωτεῖο χωρίς τούς ἐπισκόπους. Δέν  προκαλεῖ ἐντύπωση ὃτι ὁ κανόνας τελειώνει μέ τήν άναφορά στήν Ἁγία Τριάδα; Σύμφωνα μέ τόν Ζηζιούλα, αὐτό δείχνει ἒμμεσα «ὃτι οἱ κανονικές διατάξεις αὐτοῦ τοῦ εἲδους δέν εἶναι θέμα ἁπλῆς ὀργάνωσης, ἀλλά ἒχουν θεολογική καί μάλιστα Τριαδολογική ἂποψη».