Ζοῦμε στίς προηγμένες σύγχρονες κοινωνίες, μιά πραγματικότητα ἀκραία ἀνασφαλή καί ἀσύμμετρα ἐξαρτημένη ἀπό τήν ἑταιρική ἀπληστία καί δολιότητα, χωρίς νά ὑπάρχει καμμία ἒνδειξη ὃτι ἡ κοινωνία εἶναι ἒτοιμη νά ἀναμετρηθεῖ δυναμικά καί νά τά βάλει μέ τό σκληρό κεφάλαιο καί τίς κοινωνικά ἀσύμφορες πλευρές του.
Τήν ὢρα λοιπόν πού ἡ Δυτική κοινωνία πάει νά γίνει συναλλαγή, νά ἐπικοινωνοῦν ἒτσι ἁπλᾶ οἱ ἂνθρωποι ἀντί νά ἒρχονται σέ πιό οὐσιαστική ἐπαφή μεταξύ τους, μέ τίς σχέσεις νά γίνονται ἐξωτερικές, μέ τόν μετασχηματισμό ἀκόμη καί τοῦ ἒρωτα σέ ἐπιδερμική ἀναφορά, ἒχει σημασία νά ξαναθυμηθοῦμε τόν Φρόυντ.
Τά φαινόμενα βίας πού πυκνώνουν στήν ἐποχή μας δημιουργοῦν τήν ἐντύπωση ὃτι ξανακερδίζει ἒδαφος τό φυσικό στοιχεῖο καταπάνω στό ψυχικό, ὁπότε ἡ βαναυσότητα τείνει νά γίνει ἀνθρωπολογικά ἰσχυρότερη ἀπό τήν πνευματική σχέση στήν ὁποία οἰκοδομεῖται ὁ πολιτισμός. Δηλαδή τό ἐνστικτῶδες ἐλευθερώνεται καί τό στοιχεῖο τῆς ἀνθρωπινότητας ὑποχωρεῖ, γιά νά δώσει χῶρο στήν βία εἰς βάρος τῆς ἀξίας τοῦ ἀνθρώπινου προσώπου. Πρόκειται γιά ἐλάττωση τῆς ἀνθρωπιάς πού φθάνει σέ σημεῖο νά πνίγει τήν ὃποια φωνή ἀντίδρασης γιά ὃσα κάνουν ζωώδη τήν ἀνθρώπινη συνύπαρξη.
Μέσα σ’ αὐτήν τήν ἐκκωφαντική ἒκφραση τῆς βίας, ὑφίσταται ἓνας πανίσχυρος μηχανισμός ἀπόκρυψης πού διαδραματίζει μεγάλο ρόλο. Ἓνας πού ἀντιλήφθηκε καί ἐμβάθυνε στό θέμα εἶναι ὁ Φρόυντ. Ὁ μηχανισμός τῆς ἀπόκρυψης εἶναι πιό καταχθόνιος ἀπό τήν διά τῆς βίας ἐπιβολή σιωπῆς, ἀκόμη καί σήμερα, ὃπου μιλοῦν ὃλοι καί ὑποτίθεται λένε τά πάντα.
Εἶναι ὁ Φρόυντ αὐτός πού κυρίως ἒδωσε τήν δυνατότητα νά ἀκουστεῖ ἡ φωνή τῶν ὑπογείων. Αὐτός ἀνακάλυψε τόν μηχανισμό τοῦ κρυψίματος στήν ἱστορία τῆς ἀνθρωπότητας καί τόν περιέγραψε στό πολύ σημαντικό ἒργο του Ἑρμηνεία τῶν ὀνείρων. Μετά τόν Φρόυντ, ἡ συνείδηση ἀναλαμβάνει τήν ὑποχρέωση νά ἀναμετρᾶται πλέον συνεχῶς μέ τό σκοτεινό της βάθος, -τό ἀσυνείδητο.
Ἒκτοτε ἑκατομμύρια ἂνθρωποι στόν κόσμο, βοηθοῦνται ἀπό τόν δρόμο πού ἂνοιξε αὐτός καί οἱ μαθητές του. Ὁ Φρόυντ δίνει τόν λόγο στό ἀσυνείδητο, δηλαδή σέ ἂλλο ἐπίπεδο καί μέ τόν τρόπο του κάνει νά ἀνοίξουν στόματα. Ἦταν ἐκεῖνος πού εἶπε τελειώσαμε μέ τό κρύψιμο
Συνέλαβε καί προσπάθησε νά ἐντάξει σέ σύστημα κανόνων τήν πραγματικότητα τοῦ ἀσυνειδήτου. Ὃταν λέει ἀσυνείδητο δέν ἐννοεῖ κάποια ἂλλη μορφή συνειδήσεως, ἀλλά μιά πραγματικότητα ψυχική τήν ὁποία συνιστοῦν ἰσχυρές ἀπωθήσεις. Κάτι πού ἒχουμε λαχταρίσει καί ἀγαπήσει, ἒρχεται μια στιγμή ὃπου ἀντιλαμβανόμαστε ὃτι εἶναι παράνομο, ὃτι ἡ οἰκογένεια και ἡ κοινωνία δέν τό ἀνέχονται καί δέν τό ἀντέχουν καί γι’ αὐτό τόν λόγο φροντίζουμε νά τό ἀπωθήσουμε τόσο βαθειά μέσα μας, ὣστε νά τό ξεχάσουμε. Ὃμως αὐτό τό ὁποῖο ξεχνᾶμε, τό ἀπωθημένο, ὃπου καί νά τό θάψεις δέν ἐξαφανίζεται. Παραμένει ζωντανό καί ἒχει τόν δικό του τρόπο νά ἐμφανίζεται. Ἡ ἐμφάνιση τοῦ ἀσυνειδήτου εἶναι τά ψυχοπαθολογικά φαινόμενα, ὡς νευρωτικές συμπεριφορές πού κάνουν τήν ζωή μας πολύ δύσκολη. Διότι ἂλλο νομίζω ὃτι κάνω καί ἂλλο κάνω πράγματι. Ὑπ’ αὐτήν τήν ἒννοια ὁ ἂνθρωπος μπορεῖ νά ἀρρωστήσει τόσο, ὣστε νά χάσει τόν ἑαυτό του.
Τήν θεωρία καί τήν θεραπευτική πρακτική αὐτῶν τῶν παθογενειῶν δημιούργησε ὁ Φρόυντ καί τήν ὀνόμασε Ψυχανάλυση. Συνέθεσε δύο ἑλληνικές λέξεις, τήν ψυχή καί τό ἀνάλυση καί ἒφτιαξε ἓναν ὃρο μέ παγκόσμια χρήση τήν Ψυχανάλυση. Ψυχανάλυση εἶναι ἡ προσπάθεια νά ἀποκατασταθεῖ μιά ἀκεραιότητα, ἡ ὁποία ἒχει ἀπολεσθεῖ, ἐπειδή ἀκριβῶς ὁ ἂνθρωπος βρῆκε τρόπο νά ἀπωθεῖ μεγάλες ἐπιθυμίες συνδεδεμένες μέ τήν παιδική του ἡλικία. Χωρίς αὐτήν, θά ζούσαμε ἀκόμη σ’ ἓναν κόσμο ἀκατανόητο, τίποτα δέν θά μποροῦσε νά ἐξηγήσει τόν ἀπόλυτο παραλογισμό πολλῶν ἀπό τίς σκέψεις καί τίς πράξεις μας.
Πρόκειται γιά ἐπιστήμη τῆς ψυχικῆς ζωῆς τῶν ἀνθρώπων, μέ εἰδικό ἀντικείμενο τίς παθογένειές της. Ὁ ψυχωτικός ἂνθρωπος, ὁ νευρωτικός ἂνθρωπος, ὁ καταθλιπτικός, πάσχουν ἀναμφισβήτητα. Ὁ πόνος τους δέν ὀφείλεται σέ σωματικά αἲτια ἀλλά σέ ἐσωτερικές διεργασίες, οἱ ὁποῖες ἐκ πρώτης ὂψεως δέν μποροῦν νά ἐντοπισθοῦν, ἀλλά χρειάζεται γι’ αὐτό καί γιά νά ἀντιμετωπισθοῦν ἡ ἀναλυτική διαδικασία. Διαδικασία συνήθως μακροχρόνια καί ὂχι ἀναγκαστικά ἐξ ὁλοκλήρου ἐπιτυχής.
Μιλοῦμε γιά τήν συναισθηματική ζωή τῶν ἀνθρώπων, μέ τίς βαθύτερες ψυχικές της προεκτάσεις, κάτι τό ὁποῖο μονοπωλοῦσαν μέχρι πρό τινος οἰ θρησκεῖες μέ τόν τρόπο τους. Ἡ συναισθηματική ζωή τοῦ ἀνθρώπου δέν περιορίζεται στήν καλή ἢ τήν κακή του διάθεση, ἢ μόνο στήν συγκεκριμένη στιγμή κατά τήν ὁποία ὑποφέρει. Ἁπλώνεται στόν τρόπο μέ τόν ὁποῖο βίωσε ἀπό νωρίς καί βιώνει τίς περιστάσεις τῆς ζωῆς του ἢ καί τίς ἲδιες τίς σκέψεις του στόν καθημερινό εἲτε στό βαθύτερο ἐπίπεδο τῶν ὀνείρων καί τῆς φαντασίας. Τό βαθύ ψυχικό μας πεδίο καί πεδίο τῶν νευρώσεων μελέτησε ὁ Φρόυντ μέ ἐπιστημονική συνέπεια καί ὀξυδέρκεια, ἀνοίγοντας δρόμους ἒως τότε ἀπάτητους γιά τήν γνώση τοῦ ἀνθρώπου.
Εἶναι σημαντικός ὁ ρόλος τοῦ κρυψίματος στήν ζωή τῶν κοινωνιῶν. Ξεκινᾶ ἀπό τούς πρωτόπλαστους οἱ ὁποῖοι μετά τήν παρακοή τους ἀναγνωρίζουν τήν γύμνια τους καί τρέχουν νά κρυφτοῦν. Τό ἐνδιαφέρον εἶναι ὃτι ὃσο πιό ἀνοιχτές γίνονται οἱ κοινωνίες, τόσο τό κρύψιμο πονάει περισσότερο. Γιατί σέ μιά κοινωνία καθυστερημένη, κοινωνία ὃπου ὃλα ἐπιτηροῦνται, δέν εἶναι τόσο σπουδαῖο νά κρυφτεῖς, ὃσο σέ μιά κοινωνία ὃπου ὃλα ἐπιτρέπονται. Ἐκεῖ, τήν ὣρα πού δίνεται τό ἐλεύθερο νά ἒρθουν ὃλα στό φῶς, τήν ὣρα ἐκείνη τό κρύψιμο γίνεται πάρα πολύ κρίσιμο. Διότι οἱ ἂνθρωποι αἰσθάνονται τήν ἀνάγκη νά κρύβουν πάσῃ θυσίᾳ πράγματα πού τούς ἐκθέτουν κοινωνικά, ἐπειδή ἀκριβῶς δέν μπορεῖ τό πρόσωπο τοῦ καθενός νά σχηματιστεῖ καθαρά περιλαμβάνοντας καί τόν βοῦρκο του. Δέν ὑπάρχει ἀμφιβολία πώς ἡ ἀλήθεια μας περιέχει μαζί μέ τά καθαρά νερά καί βοῦρκο. Πρέπει ὃμως νά σιχαθοῦμε τόν βοῦρκο μας ἢ νά τόν προσέξουμε; Ὁ Φρόυντ λέει νά τόν προσέξουμε· οἱ ἠθικολόγοι ἐπιμένουν νά τόν σιχαθοῦμε. Νά κάνουμε σάν νά μήν ὑπάρχει. Ὃμως ἂλλο τό «σάν νά μήν ὑπάρχει κάτι» καί ἂλλο «κάτι πού ὑπάρχει καί χρειάζεται προσοχή». Γιά αὐτό καί μεγάλοι ψυχολόγοι, ὃπως ὁ Ντοστογιέφσκυ, ἐπέλεξαν νά προσέξουν τήν βρωμιά ὡς μέρος τῆς ἀνθρωπινότητας μας. (Αὐτή ἡ βρωμιά ἂς μήν συνδέεται μέ τίς παπαδικές ἀφηγήσεις περί ἀταξιῶν καί ἀτασθαλιῶν τοῦ ἀνθρώπου, καί εἰδικά μέ τήν ἀνεξήγητη ἀναφορική ἐμμονή τους περί τό σεξουαλικό!).
Στήν περίπτωση λοιπόν τοῦ Φρόυντ καί τῆς ψυχανάλυσης ἒχουμε νά κάνουμε μέ ἐπιστήμη ἐναντίον τοῦ κρυψίματος. Ἐξ οὗ καί ο Φρόυντ ξεκίνησε ἀπό τίς ὑπεκφυγές, τίς αὐταπάτες, τίς ὑποκρισίες, τίς φαντασιώσεις τῶν ἀνθρώπων πού ζοῦν ὡς ὂντα ἐκτεθειμένα διαρκῶς στήν ὃποια σημασία τῶν σκέψεων καί τῶν πράξεών τους.
Τό φωτεινό καί μαῦρο τῆς ζωῆς ὀ Φρόυντ τό ἒκανε ἐπιστήμη. Ἐκεῖ πού χωροῦσε μόνο ἡ συνείδηση μέ τήν καθαρότητά της, ἦρθε νά προσθέσει τό ἀσυνείδητο. Δηλαδή ἓνα σκοτεινό δωμάτιο ἀγνώστων διαστάσεων καί διεργασιῶν. Δέν εἶναι διόλου ἁπλό γιατί ἡ πραγματικότητα στήν ψυχανάλυση δέν εἶναι πραγματικότητα ὑλικῶν γεγονότων ἀλλά συμβόλων. Ἐκεῖ ἐμφανίζεται προνομιακά τό ἀσυνείδητο.
Τό πρῶτο σημαντικό ψυχαναλυτικό βιβλίο τοῦ Φρόυντ ἦταν τό ἒργο του γιά τά ὂνειρα. Ἀπό τήν μελέτη τῶν ὀνείρων ἀναδύθηκε ἡ ψυχανάλυση καί τά ὂνειρα ἀποτελοῦν μιά πραγματικότητα ἐντελῶς συμβολική, ὃπου τά πάντα παίζονται σέ ἓνα ἐπίπεδο ξένο πρός τήν ἐμπειρική πραγματικότητα, τό βαθύτερο ἐπίπεδο τῆς σημασίας. Διότι «ἀλήθεια» τῶν ὀνείρων εἶναι ἡ κρυμμένη σημασία τους.
Ὁ Φρόυντ διαβάζει στά ὂνειρα ἓνα ψυχολογικό φαινόμενο, τό ὁποῖο δέν ἐκφράζει τήν λογική τῆς ψυχῆς, ἀλλά ἓναν ψυχικό παραλογισμό. Κάτι τό ὁποῖο θά τοποθετούσαμε στά ὑπόγεια τῆς ψυχῆς καί θά τό ὀνομάζαμε ἀσυνείδητο. Ξέραμε τό συνειδητό, τώρα μαθαίνουμε τό ἀσυνείδητο -τό λέμε συχνά καί ὑποσυνείδητο. Δέν εἶναι ὃμως τό ἲδιο. Τό ἀσυνείδητο βρίσκεται ἐκτός τῆς συνειδήσεως. Τό ὑποσυνείδητο εἶναι κάπως συνειδηση, δηλαδή κάτι τό ὁποῖο μπορεῖ νά λησμονήσω ἢ νά ἀπωθήσω ἀλλά μοῦ ξανάρχεται στόν νοῦ μετά ἀπό ἓνα μῆνα, ἂς ποῦμε, ἢ ἀπό πέντε χρόνια. Τό ἀσυνείδητο εἶναι μιά βαθειά ἀπώθηση ἐπιθυμίας στήν λήθη. Ἀλλά ἐπειδή ἀκριβῶς τό ἲδιο τό ἀπωθημένο δεν χάνεται καί ἡ μνήμη του διαρκεῖ στήν παρανομία, ἐπανέρχεται μέ τον τρόπο τῶν συμπτωμάτων. Συμπτώματα νευρωτικά, τά ὁποῖα ὡς ψυχικά προβλήματα κάνουν τήν ζωή τοῦ ἀνθρώπου κάποτε ἀβίωτη.
Ὁ Φρόυντ μελετᾶ πολύ πειστικά τό ὂνειρο ὡς ψυχικό φαινόμενο, τό ὁποῖο ἐπεξεργάζεται μέ ὃρους ψυχολογίας καί ὂχι ἀποκαλύψεως. Φαινόμενο μέ προέλευση τήν ἐπιθυμία τοῦ ἀνθρώπου καί στόχο τήν ἐκπλήρωση αὐτῆς τῆς ἐπιθυμίας. Τό ὂνειρο ξεκινᾶ μέ κάτι πού ποθῶ μέ τρόπο παραλλαγμένο στίς εἰκόνες του, καί θέλω, ἒστω καί σέ ἐπίπεδο μή ὑλικό, νά τό πραγματοποιήσω. Γι’ αὐτό καί στόν ὓπνο μας ἀνεβαίνουν ἒργα ζωῆς μέ τρόπο ὁ ὁποῖος δέν ἐπιτρέπει νά ἀναγνωρίσουμε τί ἀκριβῶς παίζεται στά ὂνειρα. Πρᾶγμα τό ὁποῖο ἐπιβάλλει στόν Φρόυντ νά διακρίνει τήν συνείδηση ἀπό τό ἀσυνείδητο καί νά περιγράψει τήν λειτουργία τῶν δύο πεδίων καί τούς μηχανισμούς τῆς ἐπικοινωνίας των, εἰς τρόπον ὣστε ἡ θεραπευτική νά εἶναι ἐπικοινωνία καί ἡ ἀρρώστια ἐπίσης ἐπικοινωνία, ἀσχέτως ἐάν ἀδυνατοῦμε νά προσδιορίσουμε πότε ἀκριβῶς συμβαίνει τό ἓνα ἢ το ἂλλο.
Ὁ Φρόυντ δέν ἀναπαύθηκε στήν γενική ἰδέα τί εἶναι τό ὂνειρο. Προχώρησε νά ἀναλύσει τήν λειτουργία τοῦ ὀνείρου καί τό ἒκανε μέ τρόπο ἀξιοπρόσεκτο. Βέβαια εἶχε στά χέρια του τήν ἰδέα τοῦ αὐτόνομου συμβόλου, ἑνός συμβόλου τό ὁποῖο αἱμοδοτεῖται ἀπό μέσα του, ὁπότε βάση τῆς ἑρμηνείας τοῦ ὀνείρου γίνεται ἡ σχέση τῶν εἰκόνων του μέ τήν σημασία τους. Αὐτό πού βλέπουμε εἶναι ἓνα σκηνικό ἀποκρύψεως ἐκείνου τό ὁποῖο ἐν τέλει λέγεται. Ἡ δυνατότητα νά φέρουμε κοντά τό κρυμμένο μέ τό νόημά του, συνιστᾶ ἑρμηνεία τοῦ ὀνείρου. Ἐδῶ φαίνεται καθαρά πώς ἡ ψυχανάλυση ξεκινᾶ καί ἀναπτύσσεται ὡς μελέτη τοῦ κρυψίματος, ἑνός τρόπου νά μιλάω, νά ἐκφράζω ὃ,τι ἒχω νά πῶ μέσω τῶν παραπλανητικῶν εἰκόνων τοῦ ἀσυνειδήτου.
Ἐκεῖνο πού ἐνδιαφέρει νά κρατήσουμε ἀπό τά προηγούμενα εἶναι ὃτι τήν ἑρμηνευτική τῶν ὀνείρων ὑποβαστάζει ἡ φροϋδική ἀντίληψη τῆς μνήμης. Ἡ φροϋδική μνήμη δέν ἒχει νά κάνει μέ τό τί ἒκανα χθές, τήν προηγούμενη ἑβδομάδα ἣ πέρυσι. Αὐτά εἶναι ἁπλᾶ ἐνθυμήματα, ἐξ οὗ καί τά ἐνθύμια, οἱ κάρτες ἀπό κάποιο ταξίδι μου, ἂς ποῦμε, στήν Γαλλία. Ἂλλο ἡ ἐνθύμηση, ἂλλο ἡ μνήμη. Ἡ ἐνθύμηση εἶναι συγκράτηση γεγονότων· ἡ μνήμη εἶναι συναίρεση γεγονότων μέ τά βιώματά τους καί δημιουργία χρόνου ἐσωτερικοῦ.
Ὑστερόγραφο: Τό πρόσωπο καί τό ἒργο τοῦ Φρόυντ προκάλεσαν μεγάλη ἀντίδραση καί ἀπεριόριστο θαυμασμό. Φθάσαμε στό σημεῖο ἂλλοι νά τόν χαρακτηρίζουν ἀπατεῶνα και ἂλλοι νά τόν ἀποκαλοῦν γίγαντα, ἐνῶ ἂλλοι συζητοῦν ἀκόμη περί τίνος ἀκριβῶς πρόκειται. Ἀρκετοί ὀρθόδοξοι πνευματικοί, ψυχίατροι ἢ ψυχοθεραπευτές, θεωροῦν τήν θεωρία τοῦ Φρόυντ δυνατό ἐργαλεῖο στό πεδίο τῆς ἐξομολόγησης, καιρό τώρα, μέ κάποιους ἂλλους, τοῦ ἲδιου χώρου, ὂχι μόνο νά μήν τόν ἐκτιμοῦν, ἀλλά νά ἐκφέρουν ἂποψη ἀρνητική γιά τίς θέσεις του, πολλές φορές χωρίς νά ἒχουν διαβάσει κάποια σελίδα τῶν ἒργων του, ἀφοῦ μάλιστα ἒκανε τό λάθος νά γεννηθεῖ Ἐβραῖος.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου