Θρυμματισμένοι καιροί

 

Τοῦ Γιώργου Δημόπουλου

   Πρόκειται γιά μιά προσπάθεια διατύπωσης, ψηλαφητά, τῶν σύγχρονων καταφανῶν Ἑλλαδικῶν προβλημάτων, διερεύνησης τῶν αἰτίων τους, τῶν προοπτικῶν τους, ἰχνηλατώντας  ταυτόχρονα τήν προσωπική και συλλογική μας πορεία.

  Δέν γίνεται νά πιάσεις τό ἓνα δίχως νά πιάσεις τό άλλο. Ἓνα πλησίασμα λοιπόν, δίχως  ἡττοπάθεια, δίχως ἀπολογητικούς πειρασμούς, χωρίς κινδυνολογίες. Ἓνα πάλεμα καλύτερα, μέ τήν χαρά καί τήν ἐνοχή, μέ τό κοινωνικό κακό  καί  μέ  τήν χριστιανική πίστη, μέ τήν ἒξοδο στίς ρύμες τῆς πόλης καί  τήν καταβύθιση στόν σκοτεινιασμένο μου ἐαυτό. Διαπλοκή δύο δρόμων: τῆς λαχτάρας γιά ἒναν κόσμο δίκαιο καί τῆς συνάντησης μέ τόν διπλανό.

   Γραμμές ἀπό ἓναν σαστισμένο σέ συνάντηση μέ τούς ὀμοίους του. Μιά προσπάθεια νά κατανοήσουμε τί συνέβη καί βρισκόμαστε μπροστά σέ αδιέξοδο. Τά  προβλήματα εἶναι ξεκάθαρα,  ἠθικά καί πολιτικά.

  Τό πρῶτο μεγάλο ζήτημα  εἶναι ἡ  ξέφρενη κοινωνική ἀνισότητα. Ἀντί  νά προχωροῦμε καί νά ἐξελισσόμεθα, ἐπιστρέφουμε στά δεδομένα τοῦ 18^ου αἰῶνα διατυπωμένα  χαρακτηριστικά ἢδη ἀπό τήν ἐποχή ἐκείνη: «Οἱ  ἐργαζόμενοι ἐκτός ἀπό τήν ἀνέχειά τους δέν ἒχουν τίποτα  ἂλλο νά  τούς κεντρίζει ὣστε νά γίνουν χρήσιμοι, τήν ὁποία  εἶναι  φρόνιμο νά τήν   ἀνακουφίζουμε ἀλλά ἐξαιρετικά ἀνόητο νά τήν θεραπεύουμε»!

  Γιά  πάνω ἀπό ἑκατό χρόνια, ὡς τήν δεκαετία τοῦ 1970, ἡ  ἀγωνιστική κριτική παρέμβαση ἒβαζε κάποιο φρένο στήν ἐγγενῆ ροπή τοῦ καπιταλισμοῦ πρός τήν ύπέρμετρη ἀνισότητα. Ἒκτοτε, ἀρχῆς γενομένης ἀπό τίς ΗΠΑ, οἱ κρατικοί  φραγμοί ἀνατράπηκαν καί ἡ ἀνάπτυξη  τῆς ἀνισότητας ἀπελευθερώθηκε. Ἐνῶ τό 1968 γιά παράδειγμα, ὁ διευθύνων σύμβουλος  τῆς General Motors  λάμβανε 66 φορές μεγαλύτερη ἀμοιβή ἀπό τόν τυπικό ἐργάτη της, τό 2013 ὁ ἀντίστοιχος σύμβουλος τῆς Walmart εἰσέπραττε 900 φορές περισσότερα ἐνῶ  σήμερα τά περίφημα "γκόλντεν μπόις"  λέγεται ὃτι ἒχουν πενταπλασιάσει τίς ἀμοιβές τοῦ 2013. Ἐξ ἂλλου  εἶναι γνωστό ὂτι λίγοι ὐπερπλούσιοι ἐλέγχουν πλέον τό σύνολο τῶν πόρων τοῦ πλανήτη.

  Μπορεῖ στήν Εὐρώπη νά εἶναι πρός τό  παρόν κάπως καλύτερα τά δεδομένα, ἀλλά καθώς κερδίζει ἒδαφος ἡ μίμηση καί ἡ ἐπιβολή τοῦ Ἀμερικάνικου προτύπου, ἡ κατάσταση ἐξελίσσεται ἀκάθεκτα πρός τήν ἲδια κατεύθυνση.

  Πρώτη διδάξασα ἡ Μάργκαρετ Θάτσερ.  «Νομίζω ότι έχουμε περάσει μια περίοδο όπου σε πάρα πολλούς ανθρώπους δόθηκε να καταλάβουν ότι αν έχουν κάποιο πρόβλημα, είναι δουλειά της κυβέρνησης να το αντιμετωπίσει. Λάθος. Υπάρχουν μεμονωμένοι άνδρες και γυναίκες, και υπάρχουν οικογένειες. Και καμία κυβέρνηση δεν μπορεί να κάνει τίποτα παρά μόνο μέσω των ανθρώπων, και οι άνθρωποι πρέπει να κοιτάξουν πρώτα τον εαυτό τους. Είναι καθήκον μας να προσέχουμε τον εαυτό μας και μετά να προσέχουμε και τον πλησίον μας».

  Ἀντάμα μέ τήν κοινωνική ἀνισότητα πηγαίνει φυσικά ἡ κατάρρευση τῶν κοινωνικῶν ὑποδομῶν, ἡ μαζική ἐξαθλίωση, τό ἒγκλημα, ἡ παραβατικότητα, ἡ παιδεραστία, ἡ μέ κοινωνική ὐπεραξία ἐφηβική ἀκραία βία, ἡ κοινωνική μειονεκτικότητα, ἡ αὒξηση τῶν ἀδύναμων νά  ἀντιμετωπίσουν τήν ἀρρώστια τους, οἱ ἐν ψυχρῶ δολοφονίες, ἡ  κυνική ἐγκατάλειψη τῶν ἐκπτωχευμένων… Ὃταν ὑπάρχει ἒστω καί ἓνας φτωχός κάποιοι προσέχουν! ὑπέρμετρα τόν ἑαυτό  τους, πιό ἁπλά κλέβουν ἀσύστολα.

  Οἱ Εὐρωπαῖοι ἀποδέχθηκαν πειθήνια τά πάντα, ἀπό τίς κάμερες κλειστοῦ κυκλώματος ἓως τήν ἐνισχυμένη καί ἀδιάκριτη ἀστυνόμευση. Ἡ ἀνάπτυξη τοῦ ἐλεύθερου καπιταλισμοῦ μοιάζει νά συμβαδίζει μέ τήν ἀνάπτυξη ἑνός κράτους «ὀργουελικοῦ» τεχν-ολοκληρωτικοῦ τύπου. Ἒχει φαίνεται ἐκλείψει τό ὑποκείμενο ἐκεῖνο  τό ὀποῖο κατά παρελθόν ἀναλάμβανε τήν εὐθύνη τῆς ἀντίστασης προκειμένου νά ἀποφευχθεῖ ἡ ἐπαπειλούμενη πλήρης κατάρρευση τοῦ κοινωνικοῦ ἱστοῦ.

  «Δυστυχῶς  δέν ὑπάρχει ἐναλλακτική λύση» ἐπαναλαμβάνουν ἐν χορῷ   οἱ ὑπεύθυνοι πολιτικοί καί θεσμικοί παράγοντες. Ὁ  ἐλεύθερος ἂναρχος  καπιταλισμός μᾶς παρουσιάζεται ὡς μιά «φυσική πραγματικότητα». Κάτι τελείως ἀνεξάρτητο ἀπό τήν θέληση  τῶν ἀνθρώπων. Καί σάν νά μήν ἒφτανε αὐτό ἡ ἀνισότητα ἒχει πλέον ἐξιδανικευθεῖ. «Τό νά ζεῖς μέσα  στήν ἀνισότητα καί τίς παθολογίες της εἶναι ἓνα γεγονός πού παράγει θλίψη. Τό νά τό γλεντᾶς  κιόλας εἶναι κάτι τελείως διαφορετικό. Βασιλεύει παντοῦ ἡ ἐντυπωσιακή τάση νά θαυμάζονται  τά μεγάλα πλούτη καί  νά τούς ἀποδίδονται δοξαστικές τιμές». (T. Judt). «Νά θαυμάζονται» ἀπό  τήν μεγάλη μάζα ἐννοεῖται!

  Ἀκόμη καί  ὃσοι  ὑποφέρουν ἀπό τήν ξέφρενη ἐλευθερία τῶν ἀγορῶν συναντιοῦνται στήν ἐμπεδωμένη πλέον ἂποψη ὃτι τοῦτο ἀποτελεῖ μονόδρομο, παρά τήν συνεπαγομένη ἐμφανή ἒκρηξη τῆς κοινωνικῆς ἀνισότητας καί ξεχαρβαλώματος τήν ὁποία αὐτή προκαλεῖ.

   Δέν εἶναι ἀπό σύμπτωση πού μιά νέα γενιά  ἒχει ἀσκηθεῖ νά ἀκολουθεῖ αὐτόν τόν «μονόδρομο», τόν δίχως ὁράματα,  ἐντελῶς συμβιβασμένη καί ἀφοσιωμένη στό κυνήγι τῆς ἐπαγγελματικῆς ἐπιτυχίας, παρ’ ὂτι  εἶναι ἐμφανές ὃτι αὐτοῦ τοῦ εἲδους ἡ ἐπιτυχία  εἶναι γιά λίγους, γιά  πολύ λίγους.

  Ἡ σκέψη τῆς νεολαίας μοιάζει νά εἶναι ξεκομένη ἀπό κάθε ἒννοια πολιτικῆς. Οἱ κυρίαρχες φαντασιώσεις  περί εὐμάρειας  καί προσωπικῆς ἀνέλιξης παραμέρισαν καί  δυσφήμισαν  ὁ,τιδήποτε ἒχει σχέση ἢ ἀναφορά στόν  συλλογικό προβληματισμό. Ζητήματα ὃπως ἡ πολιτική ἐλευθερία καί μέριμνα, ἡ κοινωνική δικαιοσύνη καί συλλογική δράση, πού ἀπασχολοῦσαν τούς ἂμεσους ἀνιόντες τους, μοιάζει νά τούς εἶναι ἂγνωστα. Ἐξαφάνισαν ἀπό τήν σκέψη  τους τό «νεανικό ἀντιρρητικό» πνεῦμα, τό ζωτικό ὀξυγόνο δηλαδή τῆς ἐπιβίωσης τῶν  δημοκρατικῶν θεσμῶν. 

 Προσπαθῶ νά ἐμβαθύνω στά πιθανά αἲτια τῆς κρίσης καί ἑπομένως  στίς  προϋποθέσεις ἀναγέννησης, χωρίς  νά ἀναλωθῶ σέ ἠθικολογικές ἐκκλήσεις: ὃτι χρειαζόμαστε σκοπούς ζωῆς, ὃτι πρέπει νά δώσουμε προσανατολισμό στούς νέους, νά σκεφθοῦμε, νά ὀραματιστοῦμε διεξόδους, νά ἀναπλάσουμε τόν δημόσιο διάλογο καί ἂλλα τέτοια αὐτονόητα ἀλλά  ἂγνωστο πῶς ἐπιτεύξιμα.

  Μόνο στέκομαι  στήν περιγραφική βάση δύο κρίσιμων συστημικῶν φαινομένων: Τί μπορεῖ κανείς νά προτείνει στόν σύγχρονο μηδενισμό; Στήν δικτατορία τοῦ σχετικισμοῦ, στήν ἀποθέωση τῆς ἰδιωτικῆς ἐπιθυμίας, στήν ἀπαξίωση τῶν κοινωνικῶν ἀξιῶν, στήν ἀναγωγή τοῦ χρήματος σέ αὐταξία μοναδική, ἀπόλυτη, στήν ἀντίστοιχη ἀποσύνθεση/ἐξουδετέρωση τοῦ ἀνθρωπολογικοῦ ὑποκειμένου τοῦ φιλελευθερισμοῦ καί τῆς σοσιαλδημοκρατίας, τοῦ περιβόητου ἀτόμου;

  Τό ἂλλο φαινόμενο εἶναι ἡ πολιτική ἀντιμετώπιση τοῦ σύγχρονου μηδενισμοῦ μέσω τῆς μεθοδικῆς διολίσθησης στόν τεχνοσυστημικό ὁλοκληρωτισμό, ὃπου ὁ  ἂνθρωπος  μεταβάλλεται σέ πανοπτικῶς ἐπιτηρούμενο ἀναλώσιμο ἀντικείμενο, σέ δοῦλο-res-πράγμα. Ἡ πολιτική βεβαίως ἐξακολουθεῖ νά ὑφίσταται, ἀλλά μεταλλαγμένη σέ τεχνική ἀποκλειστικά θεραπαινίδα  τοῦ ἀπρόσωπου Τεχνοσυστήματος.

   Τό ἐστιακό κέντρο  τῆς κρίσης δέν χωρεῖ ἀμφιβολία ὃτι ὀνομάζεται σύγχρονος μηδενισμός πού μᾶς θέτει ἐντός τοῦ ἀκόλουθου τριλήμματος: ἀναπαλαίωσης τοῦ νεωτερικοῦ ἀτομοκεντρισμοῦ, ὃπως προτείνεται ἀπό τήν συμπαγή σκέψη τῆς κοινωνιολογικῆς σχολῆς τοῦ Στρασβούργου, ἐπιστροφῆς στό προνεωτερικό κολεκτιβισμό, πίσω από τό ἂτομο, ὂπως προτείνεται ἀπό ὂψιμες ἐναλλακτικές θεωρίες στίς ΗΠΑ,  ἢ ὑπέρβασης τοῦ διπόλου κολεκτιβισμοῦ/ἀτομοκεντρισμοῦ καί μετάβαση σέ ἓναν μετανεωτερικό πολιτισμό, πού ἀχνοφαίνεται ὡς τάση στήν Σκανδιναβία. 

 Δέν θέτουμε πλέον πολιτικά ἐρωτήματα. Χάθηκε ἀπό τόν ὁρίζοντά μας ὁ συλλογικός σκοπός, ἡ ἐπιδίωξη τῆς ἒλευσης μιᾶς καλύτερης κοινωνίας καί  ὁ διάλογος, ὡς στοιχειώδης δυνατότητα πού προσφέρει ἡ Δημοκρατία.   

  Ἡ ἀποδόμηση τῶν οἰκονομικῶν ἀρμοδιοτήτων καί πρωτοβουλιῶν τοῦ Κράτους με παράλληλη τήν ἐνίσχυση τῶν ἀρμοδιοτήτων του ὃσον ἀφορᾶ τήν  συλλογή πληροφοριῶν καί τήν καταστολή, οἱ ἰδιωτικοποιήσεις  μέ τήν ἐπ’ ἀόριστον ἐγγύηση τοῦ δημοσίου χρήματος χωρίς διακριτό  συλλογικό ὂφελος, ὁδήγησαν στήν ἀποποίηση τῶν ἠθικῶν ὑποχρεώσεων τοῦ Κράτους ἀπέναντι στούς πολίτες του. Αὐτό σημαίνει πολύ ἁπλᾶ τήν ἀποδόμηση τοῦ κράτους πρόνοιας, σέ μιά πορεία ἡ ὁποία ὁδηγεῖ  στήν διάλυση τῆς κοινωνίας. Οἰ πολίτες ὃλο καί πιό πολύ ἰδιωτεύουμε. Ἡ ζωή μας γίνεται μοναχική, φτωχή καί ἂσχημη, ἀλλά τό κράτος παντοδύναμο.

  Αὐτήν τήν πραγματικότητα ἐκμεταλλεύεται ὁ  νεοναζισμός, ἡ ἀκροδεξιά. Συγκροτεῖ μικρές ὁμάδες καί δίνει νόημα, ταυτότητα καί ὂνομα ἐκεῖ πού οἱ συλλογικές διαδικασίες εἶναι ἀνύπαρκτες προκαλώντας μέ τό χάος πού ἐπικρατεῖ, ἂγχος στούς  πολίτες.

  Οἱ συνέπειες τοῦ μίσους, τοῦ φθόνου, τῆς   πίκρας πού ἐμφανίζονται στίς ἂνισες κοινωνίες εἶναι διαβρωτικές γιά τό σύνολο καί  τόπος νά ἀνθίσουν ἀκραῖα πολιτικά  καί θρησκευτικά κινήματα. Μήν ἀναρωτιόμαστε γιά τήν ἂνοδο  τοῦ νεοναζισμοῦ στήν Ἐλλάδα καί κυρίως γιά τήν  ἀποδοχή του ἀπό τούς Χριστιανούς. Άγευστοι έκκλησιαστικῆς ἐμπειρίας καί  ζωῆς, ζώντας ἀνώνυμα στίς ἐνοριακές ὀντότητες, σαστισμένοι ἀπό τίς ραγδαῖες ἀλλαγές, καθοδηγούμενοι ἀπό κληρικούς οἱ  θέσεις τῶν ὀποίων δέν ἀντέχουν τήν κρίση τοῦ Θεοῦ, ἀποδέχθηκαν τό ψέμα ὡς ἀλήθεια.  Ζώντας ὡς πρόσωπα  στίς κοινότητές μας δέν ἒχουμε καμιά ἀνάγκη γιά ὑποκατάστατα πού ὁδηγοῦν στόν ὂλεθρο.  

  Ἡ ἰδιώτευση ἒχει  καί ἂλλη ρίζα, ἡ ὁποία  εἶναι συνέπεια  τῆς ἀποδιάρθρωσης τοῦ δημόσιου τομέα. Τήν δυσχέρεια νά κατανοήσουμε τί κοινό ἒχουμε με τούς ἂλλους. Ἂν ο καθένας ἐπιλέγει τά ‘κοψίδια’ γνώσης καί πληροφορίας πού τόν ἐνδιαφέρουν ἀλλά ἀποφεύγει τήν ἒκθεσή του σέ ὀτιδήποτε ἂλλο, τότε πράγματι διαμορφώνουμε παγκόσμιες κοινότητες ἐκλεκτικῆς συγγένειας χάνοντας ὂμως τήν ἐπαφή μέ τίς συγγένειες τῶν γειτόνων μας.

  Δέν γνωρίζω  νά ὐπάρχει κάποιος πού νά μήν ἀντιλαμβάνεται ὂτι ὁδηγούμαστε  μέ μαθηματική ἀκρίβεια στήν ἀποσάθρωση  τῆς κοινωνίας μας. Κάποιοι   φίλοι μου ἀποδίδουν τήν πορεία αὐτή στόν καπιταλισμό. Προσωπικά ἐκτιμῶ ὃτι  τοῦτο δέν ὀφείλεται  μόνο σ’ αὐτό, ἀλλά καί στήν διάβρωση τοῦ δημόσιου χώρου, στήν ἀποπολιτικοποίηση, στήν ἀπουσία νεανικῶν πολιτικῶν κινημάτων, στούς λάϊτ πολιτικούς, οἱ ὁποῖοι πλέον αἰσθάνονται  διαχειριστές, (μέ ἐμᾶς  νά τούς αἰσθανόμαστε καταχραστές)  καί ὂχι ἡγέτες. Πεπεισμένοι ὂτι δέν μποροῦν νά κάνουν καί πολλά, δέν κάνουν πολλά, καί φυσικά δέν συμβολίζουν τίποτα. Φωτογραφίες, πολυεπίπεδα άλληλολιβανίσματα ἐπαρχιακοῦ τύπου... «Ὃπου γάμος καί χαρά ἡ Βασίλω πρώτη». Ὃποιος πολίτης δέν ἒχει ἒμφυτη τήν ἀρετή τῆς συμπάθειας δέν κάνει γιά πολιτικός.

   Σέ παγκόσμιο πιά ἐπίπεδο (ἀφοῦ παγκοσμιοποιημένο εἶναι καί τό «παράδειγμα») ἒχει πάψει ἠ πολιτική, πρό πολλοῦ, νά εἶναι ἀναμέτρηση προγραμμάτων, προτάσεων, διαχείρισης τῶν κοινῶν ἀναγκῶν καί ἐπιδιώξεων, ἀντιμαχία ἒστω ἰδεολογικῶν πεποιθήσεων. Ἡ πολιτική εἶναι, ἁπλᾶ καί μόνο, μάχη ἐντυπώσεων, ποιός θά κερδίσει τίς ἐντυπώσεις, ποιός θά ὑποκλέψει, μέ τά πιό ἀπρόβλεπτα τεχνάσματα, τήν προτίμηση (καθαρά ψυχολογική, χωρίς ἲχνος ὀρθολογικῆς σκέψης καί κριτικοῦ ἐλέγχου) τῶν ψηφοφόρων.

  Δέν μιλάω στόν ἀέρα. Περπατᾶς νύχτα στήν Σταδίου καί βλέπεις μέσα σέ κάθε πιλοτή, ἓνα σωροκούβαρο, ὃπου μέσα του κοιμᾶται ἓνας ἂνθρωπος. Τήν ἐπομένη ἀκοῦς στίς χειραγωγημένες εἰδήσεις κάποια τοποθέτηση γιά τόν γάμο τῶν ὁμόφυλων ζευγαριῶν. Συμφωνεῖς ἠ διαφωνεῖς, δέν ἒχει σημασία. Σημασία ἒχει ἠ ἀπόσταση πού χωρίζει τόν δημόσιο λόγο τῆς Δημοκρατίας μας ἀπό τήν πραγματικότητά της. Κατά καιρούς ἐμφανίζονται διάφορα θέματα «προπετάσματος καπνοῦ», ἀπασχόλησης τοῦ Κοινοῦ, ἀπομάκρυνσής του ἀπό τήν πολιτική. 

  Ἡ σημερινή Ἑλλάδα μας δέν ἀσχολεῖται μέ τούς ἀστέγους. Τούς ἀντιμετωπίζει ὡς παράπλευρες ἀπώλειες τῆς οἰκονομικῆς ἐξέλιξης. Τήν ἀπασχολοῦν ὃμως, τά ὁμόφυλα ζευγάρια, τί εἶπε ἡ Μενεγάκη, ἂν εἶναι ἒνοχη ἡ Πισπιρίγγου, ποιά παίκτρια θά ἀποχωρήσει σήμερα ἀπό τό survivor... Ὃλοι ἒχουν κάτι νά ποῦν γι’ αὐτά. Καί oἱ πολιτικοί μας ἀναρωτιοῦνται κοπτόμενοι, γιά ποιόν λόγο ἡ κοινοβουλευτική δημοκρατία μας, ὠθεῖ ὃλο καί περισσότερους πολίτες στήν ἀποχή ἀπό τά κοινά.

   Τό πότε θά ἒρθουν οἰ ὠδῖνες τῆς γέννας τοῦ καινούργιου δέν τό ξέρει κανείς. Οὒτε τό τί θἀ ἀκολουθήσει.

   Καί ἐγώ εἶμαι βυθισμένος στά  ἀδιέξοδά μου, καί ἐγώ ψάχνω ἀπελπισμένα νά βρῶ  οὐσιαστικές λύσεις. Τί ἀπάντηση δίνω π.χ. στό ἐρώτημα τοῦ ἐλλείμματος νοηματοδότησης; Ἀνάγομαι στόν διπλανό μου; Ἀνοίγομαι στήν Οἰκουμένη; Ἀφουγκράζομαι τό ἀλλιῶς;

  Ἡ συζήτηση δέν σταματᾶ ἐδῶ. Ἀνάμεσα στά πολλά μοιράστηκα μαζί σας τό ἐλάχιστο.