Ο Αδαμάντιος Κοραής και η Ελληνική Επανάσταση

 

Της Άννας Κ. Κορνάρου –Καλαμαρά.

Στον χώρο της νεολαίας, στα Προπύλαια του Πανεπιστημίου Αθηνών και σε θέση περίοπτη, η Ελληνική Πολιτεία έχει υψώσει τον ανδριάντα του Αδαμαντίου Κοραή. Μ’ αυτό τον τρόπο εκφράζει εύγλωττα την ευγνωμοσύνη της στον μεγάλο Διδάσκαλο του Γένους μας, παιδαγωγό της εποχής του και κορυφαίο εθνοφωτιστή και εθνεγέρτη. ΄Ηταν ο πιο χαρακτηριστικός εκπρόσωπος του Ελληνικού Διαφωτισμού και μάλιστα της περιόδου εκείνης, που μπορούμε να ονομάζουμε ελληνική παλιγγενεσία και που τελειώνει με τον Αγώνα του 1821. Ο Αδαμάντιος Κοραής ήταν ο άξιος πνευματικός ηγέτης του νέου Ελληνισμού. Σχεδίαζε με ακρίβεια τα θεμέλια που θα στηρίζουν την καινούργια Ελλάδα, ενώ συνάμα προέτρεπε με αποτελεσματικότητα στη δημιουργία της. ΄Ολη η ζωή του αφιερωμένη στην παιδεία και την προκοπή των Ελλήνων!

  Στη Σμύρνη γεννήθηκε, στις 17 Απριλίου του 1748, με καταγωγή από εμπορική οικογένεια της Χίου, στην οποία υπήρχε λαμπρή παράδοση ενασχόλησης με τα γράμματα. Ο από πατέρα παππούς του, Αντώνιος Κοραής, ήταν λόγιος, ιατροφιλόσοφος και ποιητής. Ο θείος του, Διαμαντής Ρύσιος, λόγιος ελληνιστής, ιεροκήρυκας, δημογέροντας και αρχαιολάτρης. Ο Αδαμάντιος, ( Διαμαντή τον φώναζαν στα παιδικά του χρόνια και με αυτό το όνομα υπέγραφε τα πρώτα του βιβλία), ανατράφηκε μέσα στα πλαίσια μιας παραδοσιακής παιδείας και ασφυκτικά συντηρητικής αγωγής. Αλλά κληρονόμησε τη βιβλιοθήκη του επιφανούς λογίου θείου του και φιλομαθής, όπως ήταν, από εκεί άντλησε τους πρώτους θησαυρούς γνώσεων, ιδίως κλασικών. Τότε ήλθε σε επαφή με το αρχαίο ελληνικό πνεύμα μελετώντας με πάθος αρχαίους συγγραφείς. Αλλά και με ζήλο μάθαινε ξένες γλώσσες, τη γαλλική και την ιταλική, ασχολήθηκε δε και με την εβραϊκή. Μπορούσε να μάθει και την αραβική. Τον παρεμπόδιζε όμως το μίσος του προς τους Τούρκους, επειδή δάσκαλο της αραβικής έπρεπε να αναζητήσει ανάμεσα σε Τούρκους. Από τον πόθο δε να μυηθεί βαθύτερα στον λατινικό πολιτισμό, έμαθε και λατινικά κοντά στον ιερέα του Ολλανδικού προξενείου της Σμύρνης Βερνάρδο Κεύνο, άνθρωπο εξαιρετικής μορφώσεως, φίλο του πατέρα του. Ο Κεύνος εξετίμησε τη φιλομάθεια του Αδαμαντίου και με πατρική στοργή συντελούσε στην πνευματική του ανέλιξη βοηθώντας τον και οικονομικά σε δύσκολες εποχές. 

  Ευαίσθητος ο Κοραής, με ανεξάρτητο χαρακτήρα και ελεύθερο στοχασμό, ένιωθε να πνίγεται στη Σμύρνη ανάμεσα στους Τούρκους. Θέλει να φύγει απ’ την Ανατολή. Βλέπει ανοικτούς ορίζοντες στη Δύση. Φλέγεται απ’ την επιθυμία ανώτερης φιλολογικής μόρφωσης στα πνευματικά κέντρα της Ευρώπης, αλλά ο πατέρας του τον θέλει έμπορο. Γίνεται ένας συμβιβασμός. Σε ηλικία 24 ετών εγκαταλείπει τη Σμύρνη για να εγκατασταθεί στο ΄Αμστερνταμ της Ολλανδίας ως εμπορικός αντιπρόσωπος της εταιρείας των μεταξωτών του πατέρα του. Κρατά όμως και συστατικές επιστολές του Βερνάρδου Κεύνου προς επιφανείς Ολλανδούς ελληνιστές και άλλους επιστήμονες. Προσπαθεί να συνδυάσει τον Λόγιο με τον Κερδώο Ερμή, τα γράμματα με το εμπόριο. Γρήγορα όμως στρέφεται σε συστηματικές έρευνες και μελέτες. Συμπληρώνει τη μόρφωσή του στο ελεύθερο Πανεπιστήμιο «Αθήναιον». Μαθαίνει και την γερμανική και αγγλική γλώσσα και το 1779 επιστρέφει στη Σμύρνη και βρίσκει την οικογένειά του σε δραματική κατάσταση.

΄Εχουν ναυαγήσει οι εμπορικές υποθέσεις του πατέρα του και το σπίτι του αποτεφρώθηκε από πυρκαϊά, που κατέστρεψε πολλές συνοικίες της Σμύρνης. Μένει «άοικος και ανέστιος» ο Αδαμάντιος. Κόλαση η παραμονή του στη Σμύρνη. Τέσσερα χρόνια ζει με στερήσεις και πικρίες με μόνη παρηγοριά τις προσφιλείς του φιλολογικές μελέτες και τη συναναστροφή του με τον Ολλανδό πάστορα Βερνάρδο Κεύνο. Το όνειρό του είναι η αναχώρηση σε χώρες της Δυτικής Ευρώπης, ιδίως στη Γαλλία, να συνεχίσει τις μελέτες του, αλλά και να σπουδάσει την ιατρική. Τον Ιούλιο του 1782 ο Κοραής επιτέλους πείθει την οικογένειά του και εγκαταλείπει τη Σμύρνη. Δεν θα την ξαναδεί ποτέ πια στη ζωή του.

  Σπουδές στο Μομπελιέ της Γαλλίας. Στη λαμπρή ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου και πυρήνα φιλελεύθερου πνεύματος. Εκεί φοιτά και τον τιμούν με τον τίτλο του «αρίστου των Ελλήνων σπουδαστών». Διαπρέπει ως βαθύς γνώστης του αρχαίου πνεύματος. Συζητά και ερμηνεύει τα Ιπποκρατικά κείμενα. Αξιοθαύμαστες οι διατριβές του «Πυρετολογίας σύνοψις» και «ο καθ’ Ιπποκράτην ιατρός». Μετά εξαετή διαμονή στο Μομπελιέ, δεν επιστρέφει στη Σμύρνη, όπου οι φίλοι του ανέμεναν τον ιατρό. Και ποτέ δεν άσκησε το ιατρικό λειτούργημα. ΄Ομως υπέγραφε μ’ ένα αχώριστο τίτλο : «γιατρός». ΄Ηταν «ο πρώτος νεοέλληνας ιστορικός της Ιατρικής», αλλά ακολούθησε τη φύση του, το φιλολογικό του ταλέντο και την εθνολατρεία του και εγκαθίσταται στο Παρίσι (Μάιος 1788). Επαναστατικό πνεύμα ο Κοραής εκεί θα δώσει την πνευματική του μάχη για την αφύπνιση και εκπαίδευση του ελληνικού λαού.

  Είναι πια σαράντα ετών και αισθάνεται ώριμος να εγκαινιάσει τη φιλολογική του δράση με πρωτότυπες φιλολογικές συγγραφές και κριτικές εκδόσεις αρχαίων κειμένων. Αλλά γεγονότα απρόοπτα και καταιγιστικές εξελίξεις αλλάζουν τα σχέδιά του. Μικρό διάστημα μετά την εγκατάστασή του στο Παρίσι ξεσπά η Γαλλική Επανάσταση. Ζει από κοντά τον δραματικό παλμό των ιδεολογικών πολιτικών και κοινωνικών συγκρούσεων. Γίνεται αυτόπτης μάρτυρας συγκλονιστικών σκηνών, που ξετυλίγονται στην πρωτεύουσα της Γαλλίας. Ο Κοραής καταγράφει ζωντανά και παραστατικά σε επιστολές προς τον φίλο του Πρωτοψάλτη της Σμύρνης, Δημήτριο Λώτο, τις ιστορικές στιγμές, που βιώνει. Διανθίζει τις εντυπώσεις του με την ανάπτυξη των ιδεών του για τις νέες πολιτικές και κοινωνικές εξελίξεις. Μνημεία της λογοτεχνίας και της ιστορίας χαρακτηρίζονται οι επιστολές του, που μεταφρασμένες αργότερα στη γαλλική και αγγλική γλώσσα απετέλεσαν έκπληξη στην Ευρώπη και στη Γαλλία.

  Ο μεγάλος σοφός όμως κατά τα έτη της Γαλλικής επανάστασης στο Παρίσι ζει σε έσχατη πενία. «Λεπτή και νοσηρή κράση» βασανίζεται από ασθένειες. Βλέπει να φτάνει το τέλος του. Συνέρχεται και αποδίδει τη βελτίωση της υγείας του στη Θεία Πρόνοια. Τον ενισχύουν Γάλλοι λόγιοι, που εκτιμούν τη σοφία του ή εξοικονομεί τα απαραίτητα μεταφράζοντας ιατρικά συγγράμματα κατ’ εντολή ξένων εκδοτών. Κι όμως σ’ αυτή τη δεινή κατάσταση δεν κάμπτεται ο ενθουσιασμός του για τις δημοκρατικές ιδέες, το μίσος του κατά των τυράννων και η ελπίδα για την απελευθέρωση του ΄Εθνους του. Από τότε γράφει, νουθετεί και επιδιώκει να διεγείρει στις ψυχές των Ελλήνων το πάθος για την ελευθερία. 

Και όταν τα πολεμικά γεγονότα της Γαλλίας μεταφέρονται στη Μεσόγειο και αντηχούν οι θρίαμβοι του Ναπολέοντα Βοναπάρτη στη Ιταλία, ενθουσιάζεται με την ιδέα ότι πλησιάζει η ώρα της απολύτρωσης των Ελλήνων. Τότε όμως ο Πατριάρχης Ιεροσολύμων ΄Ανθιμος, πιθανώς κατ’ εντολή της Πύλης, εκδίδει φυλλάδιο με τίτλο «Πατρική διδασκαλία». ΄Ηταν ένα κήρυγμα δουλικής υποταγής «εις την υψηλήν βασιλείαν των Οθωμανών» και λίβελλος κατά των Γάλλων. Στο φυλλάδιο αυτό, που διασκορπίστηκε στην Ελλάδα με φροντίδα των τουρκικών αρχών, καταδικάζονται οι ιδέες της Γαλλικής επανάστασης ως αντιχριστιανικές, οι διακηρύξεις περί ελευθερίας θεωρούνται κατασκεύασμα του διαβόλου «διά να κατακρημνίση τους λαούς εις την απώλειαν και ακαταστασίαν» και συνιστάται στους ΄Ελληνες «κλείσατε τα αυτία σας και μη δώσετε καμμίαν ακρόασιν εις ταύτας τας νεοφανείς ελπίδας της ελευθερίας (…) φυλάξατε στερεάν την πατροπαράδοτόν σας πίστιν και, ως οπαδοί του Ιησού Χριστού, απαρασάλευτον την υποταγήν εις την πολιτικήν διοίκησιν (των Οθωμανών)…».

   Ο Κοραής διαβάζοντας την «Πατρική Διδασκαλία» εκπλήσσεται, αγανακτεί και αποφασίζει να αφυπνίσει το ΄Εθνος του και να το υποκινήσει σε επανάσταση. Εκδίδει το 1798 φυλλάδιο με τίτλο «Αδελφική Διδασκαλία». Καταστηλιτεύει την «εθελοδουλεία», κηρύσσει εθνική αντίσταση, αναιρεί με μαχητικότητα και δεινή επιχειρηματολογία τις ιδέες της «Πατρικής Διδασκαλίας», την οποία θεωρεί ότι ψευδώς αποδίδεται στον Πατριάρχη και την θεωρεί ως έργο κάποιου εχθρού του Γένους και της θρησκείας. Στηριζόμενος δε σε χωρία των Ευαγγελίων και των Αποστόλων θέλει να αποδείξει ότι η ελευθερία είναι δώρο του Θεού και όχι έργο του διαβόλου.

  Και δεν παραλείπει ο εθναπόστολος να υπενθυμίσει στους αναγνώστες του ότι τις ημέρες που έγραφε και τύπωνε την «Αδελφική Διδασκαλία» η Αυστρία είχε παραδώσει «εις τον Τύραννον της Ελλάδος οκτώ Γραικούς, οι οποίοι εν Βιέννη τη Αουστρίας εζήτουν ησύχως τα αρμόδια μέσα του να φωτίσωσι και από τον ζυγόν της δουλείας να ελευθερώσωσι τους ιδίους ομογενείς». ΄Ηταν ο Ρήγας και οι εφτά από τους συντρόφους του που είχαν παραδοθεί μαζί του στον πασά του Βελιγραδίου για να σταλούν στην Κωνσταντινούπολη. «΄Ισως ταύτην την ώραν, καταβαίνει εις τας ιεράς των κεφαλάς η μάχαιρα του δημίου, εκχέεται το γενναίον ελληνικόν αίμα από τας φλέβας των, και ίπταται η μακαρία ψυχή των… Αλλά του αθώου αυτού αίματος η έκχυσις αύτη, αντί του να καταπλήξη (=καταπτοήση) τους Γραικούς, θέλει μάλλον τους παροξύνει εις εκδίκησιν»…

  Εν τω μεταξύ ο Ναπολέων επιχειρεί την εκστρατεία στην Αίγυπτο, ο Σουλτάνος παρορμώμενος από την Αγγλία και Αυστρία κηρύσσει τον πόλεμο κατά της δημοκρατικής Γαλλίας, ενώ ο Κοραής γνωρίζει πως στην Ελλάδα επικρατεί επαναστατικός αναβρασμός, υποκινούμενος από Γάλλους πράκτορες. Συνεπαρμένος από την ιδέα ότι ο Ναπολέων πολεμά εναντίον των Μουσουλμάνων και γνωρίζοντας ότι στη στρατιά του συμμετέχει και μικρό σώμα Ελλήνων πολεμιστών γίνεται Τυρταίος και γράφει είδος πολεμικού παιάνα. «΄Ασμα πολεμιστήριον » το αποκαλεί και εξεγείρει τους ΄Ελληνες σε πόλεμο κατά των Τούρκων στο πλευρό των Γάλλων: «…δούλοι να΄μαστε ως πότε

των αχρείων Μουσουλμάνων

της Ελλάδος των τυράννων;

Εκδικήσεως η ώρα

έφθασεν, ω φίλοι, τώρα…

  Μετά ένα έτος εξαπολύει δεύτερο επαναστατικό φυλλάδιο με τίτλο: « Σάλπισμα πολεμιστήριον». Είναι μια φλογερή πολεμική ιαχή για εξέγερση. Αλλά η εξέλιξη των πολιτικών ζητημάτων δεν ευνοεί ενθουσιώδεις επαναστατικές παρορμήσεις. Η Γαλλική επανάσταση έχει χάσει την αρχική της μορφή. Το αυτοκρατορικό καθεστώς του Ναπολέοντα κυριαρχεί στην Ευρώπη και τα απολυταρχικά καθεστώτα θέλουν να προβάλουν τον δεσποτισμό τους για τη διακυβέρνηση των λαών. «Λατρεύω την ελευθερίαν» γράφει τότε « αλλά θα ΄θελα να την βρίσκω πάντοτε θρονιασμένη ανάμεσα στη δικαιοσύνη και τον ανθρωπισμόν. Ελευθερία χωρίς δικαιοσύνη είναι καθαρά ληστεία». Εξάλλου επηρεασμένος από τον Ευρωπαϊκό Διαφωτισμό, παρατηρούσε με διαύγεια πως «οι τύραννοι αποστρέφονται τα φώτα και επινοούν τρόπους παντοίους να τα σβέσωσιν ολότελα». Και επέμενε ότι «διά μόνης της αληθινής παιδείας αποκτάται η αληθινή ελευθερία».

 

  Ο διορατικός Κοραής βλέπει πια πως καμιά ευρωπαϊκή Δύναμη δεν μπορεί να βοηθήσει στην απελευθέρωση του ΄Εθνους του. Οι ΄Ελληνες πρέπει να στηριχθούν στις δικές τους δυνάμεις. Να συνειδητοποιήσουν το ένδοξο παρελθόν τους, να αναβαπτιστούν στην παράδοσή τους και αν με την πνευματική τους αναγέννηση αποκτήσουν πολιτική ωριμότητα, θα επιτύχουν και την πολιτική τους αναγέννηση. Σε κάθε ευκαιρία ο ίδιος αγωνίζεται να διαφωτίσει το ευρωπαϊκό κοινό για την κατάσταση του σύγχρονου Ελληνισμού.

 

  Το 1803 εκφωνεί στη γαλλική, ενώπιον Γάλλων σοφών και λογίων, βαρυσήμαντο Υπόμνημα «Περί της παρούσης καταστάσεως του πολιτισμού εν Ελλάδι», το κυκλοφορεί δε σε φυλλάδιο στη Δυτική Ευρώπη. Πρόκειται για την πρώτη πραγματική «διαφώτιση» του Ευρωπαϊκού κοινού για τη σύγχρονη Ελλάδα και προξενεί τεράστια εντύπωση στους πνευματικούς ανθρώπους. Εκθέτει με επιχειρήματα πως ο νέος Ελληνισμός αφυπνίζεται από το σκοτάδι της δουλείας και είναι σε πορεία ακμής. Ιδρύονται και λειτουργούν σχολεία στην Τουρκοκρατούμενη Ελλάδα, συντελείται οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη των Ελλήνων, με διεσπαρμένους πραγματευτές στο εξωτερικό και στην Ελλάδα. Ενημερώνει για τη ναυτική ακμή της ΄Υδρας και την οικονομική ευημερία των Χίων συμπατριωτών του.

Περιγράφει την αξιοθαύμαστη ζωή των Σουλιωτών, επαινεί τους Μανιάτες και ασκεί σθεναρή πολεμική εναντίον Ευρωπαίων περιηγητών της Ανατολής, που γράφουν συκοφαντικές κριτικές για τους ΄Ελληνες. Οραματιστής των μεγάλων ιδανικών της πατρίδας του αναστατώνει τον κόσμο μέσα απ’ το δωμάτιό του στο Παρίσι. Παράλληλα με τα εθνεγερτικά φυλλάδια εγκαινιάζει τη φιλολογική του παραγωγή. Εκδίδει τους επιφανέστερους αρχαίους ΄Ελληνες συγγραφείς με κριτικές σημειώσεις και Προλεγόμενα στην Ελληνική γλώσσα. Στόχος του: να διδάξει και να φρονηματίσει το Γένος του. Το έργο αυτό απαιτούσε κατά τον Καθηγητή Απ. Δασκαλάκη «πρωτοφανούς εκτάσεως σοφίαν, μακροχρόνιον προεργασίαν και χαλκέντερον φιλοπονίαν». Δεκάδες ογκώδεις τόμοι εκδίδονται. Τεράστιες οι δαπάνες. Πώς να τις αναλάβει ο πάμφτωχος Κοραής; Φλογεροί πατριώτες και θαυμαστές του τον συντρέχουν, όπως οι πλούσιοι έμποροι που ζούσαν στο εξωτερικό, οι Ηπειρώτες αδελφοί Ζωσιμάδες και οι Χίοι συμπατριώτες του επιχειρηματίες.

Το έργο του γίνεται γνωστό παντού. Η ελληνική παροικία των Παρισίων, αποτελούμενη κυρίως από σπουδαστές και διανοούμενους, πανηγυρίζει. Ο Κοραής θεωρείται αυθεντία στα θέματα της αρχαίας φιλολογίας. Η φήμη του ως μεγάλου φιλολόγου υψώνεται στον πνευματικό ορίζοντα της Ευρώπης. Και δεν σταματά να εκδίδει πραγματείες, φιλολογικές μελέτες, να απευθύνει χιλιάδες επιστολών σε συμπατριώτες και φίλους, παραινέσεις και κατηχήσεις προς το ΄Εθνος, αλλά και μελέτες γλωσσικές.

  Γράφει ο Καθηγητής Γ. Μπαμπινιώτης « Ο Κοραής φλεγόταν από έρωτα παιδείας, πίστη φιλοπατρίας, φρόνημα δημοκρατικό και πάθος για τη γλώσσα μας [..].Συνδέει άρρηκτα τη γλώσσα με την παιδεία, διά της οποίας προσδοκά το φωτισμό του Γένους και την ανάστασή του από τον τουρκικό ζυγό». Ο μεγάλος στοχαστής της Ελληνικής γλώσσας, ο Κοραής, θεωρεί τη γλώσσα εθνική υπόθεση. Μαχητικός και επιθετικός, πρώτος από τους επιστήμονες, κήρυξε την ανάγκη η «κοινή γλώσσα» δηλ. ο προφορικός λόγος να αναχθεί σε επίσημη γλώσσα του ΄Εθνους, φράζοντας έτσι τον δρόμο στους νεοαττικιστές, που ήθελαν ως ελληνική γλώσσα (προφορική και γραπτή) μια αρχαϊζουσα κακόζηλη απομίμηση της αρχαίας ελληνικής. Ο εμπνευσμένος παιδαγωγός ήθελε επίσημη «Την κοινήν γλώσσαν, την ποίαν εθηλάσαμεν με το μητρικόν γάλα (…). Η γλώσσα είναι κτήμα όλου του ΄Εθνους και κτήμα ιερόν».

  Αλλά πώς έβλεπαν τον μεγάλο Διδάσκαλο και εθνεγέρτη οι σύγχρονοί του; Κατά τον Κ.Θ. Δημαρά προσέξτε πώς περιγράφει τον Κοραή ένας νέος θαυμαστής του λίγο πριν το ξέσπασμα της Επανάστασης του 1821: «αυτός ο άνθρωπος έχει απλότητα νηπίων και ζωηρότητα νεανίσκων, ομοιάζει τω όντι τους παλαιούς της Ελλάδος σοφούς` τους φιλογενείς, τους ευεργέτας της πατρίδος θεωρεί υπεραδελφούς και πατέρας` κάθε καλόν εις το γένος τον κάμνει να πηδά από την χαράν του και ο θρίαμβος της κακίας τον κάμνει να νεκρώνεται` διά τον εαυτόν του δεν ζη καθόλου` την πατρίδα του πάντα μελετά και υπέρ αυτής αναπνέει». 

Η έκρηξη της Ελληνικής Επανάστασης τον βρίσκει στα 73 του χρόνια. Δεν ήταν μυημένος στο έργο της Φιλικής Εταιρείας, ούτε περίμενε πως τόσο σύντομα επρόκειτο να κηρυχθεί ο Αγώνας της ελευθερίας των Ελλήνων. Πίστευε ότι το ΄Εθνος έπρεπε να ωριμάσει και έβλεπε τις συνθήκες κατάλληλες τουλάχιστον μετά μία τριακονταετία. ΄Ηταν πεποίθηση του πως έπρεπε πρώτα να μορφωθεί ο λαός κι αυτό θα έπαιρνε πολλές δεκαετίες. Για τον σκοπό αυτό παρακινούσε πλούσιους ΄Ελληνες να ιδρύουν Σχολεία σε διάφορες πόλεις της Ελλάδας. Το ΄Εθνος έπρεπε πρώτα να αναγεννηθεί πνευματικά, για να ακολουθήσει η πολιτική του αναγέννηση. Και επειδή ο Κοραής, χωρίς να γερνά πνευματικά, διέθετε τον εαυτό του φρονηματίζοντας τις νέες ελληνικές γενεές, εκπλήσσεται μόλις πληροφορείται την έκρηξη της Επανάστασης και φοβάται μήπως ευθύνεται ο ίδιος και μήπως - με τις φιλελεύθερες κατηχήσεις και παρορμήσεις του για μίσος κατά των τυράννων- έριξε το ΄Εθνος ανώριμο στον Αγώνα.

Κι όμως δεν απογοητεύεται, αλλά δέχεται ως τετελεσμένο γεγονός την έκρηξη της Επανάστασης και αποφασίζει να διαθέσει όλες του τις δυνάμεις στην υπηρεσία της αγωνιζόμενης Πατρίδας του. ΄Ένα μόνο τον θλίβει ότι δεν μπορεί να πολεμήσει. Το 1821 γράφει: «είκοσι έτη ηλικίας ολιγώτερα αν είχα ούτε θεοί ούτε δαίμονες ήθελαν μ΄ εμποδίσει». Θα αγωνιστεί, όμως, όπως και ο εθνικός μας Ποιητής Διονύσιος Σολωμός, με την πένα του σοφού που την πυρακτώνει ο πατριωτικός του ζήλος. Θέλει να εμψυχώσει τους συμπατριώτες του, και να τους νουθετήσει να ακολουθήσουν τη σωστή πολιτική γραμμή.

 Συνεχίζοντας τώρα την εκδοτική του δραστηριότητα, εκδίδει κείμενα που θεωρεί ότι μπορούν να εξυπηρετήσουν άμεσους εθνικούς σκοπούς, ηθικά και πολιτικά. Ο ίδιος γράφει τότε: « αν ήτο δυνατόν εις την φύσιν αυτήν του πράγματος και εις την χρηματικήν μου κατάστασιν ήθελα δημοσιεύσει ενταυτώ όλους τους ηθικούς και πολιτικούς συγγραφείς». Τώρα θα εκδώσει Πολιτικά από τον Αριστοτέλη, από τον Ξενοφώντα, τον Πλάτωνα, τον Λυκούργο, πάλι Πλούταρχο, Αρριανό κ.ά. με Προλεγόμενα σε διαλογική μορφή, για να καταστήσει τον λόγο παραστατικό και πειστικό με τη χρήση ρητορικών σχημάτων. Στόχος του: η πολιτική, ηθική και κοινωνική διαπαιδαγώγηση της αναγεννώμενης Ελλάδας. Γράφει ακούραστα παρά το βάρος των χρόνων και την επιδείνωση της υγείας του, για να καταστήσει το ΄Εθνος του άξιο και ικανό να γευθεί τα αγαθά της ελευθερίας. Οι εκδόσεις αυτές χρηματοδοτούμενες και πάλι από ΄Ελληνες του εξωτερικού στέλνονται κατά εκατοντάδες στην επαναστατημένη Ελλάδα να διαβάζουν οι μορφωμένοι ΄Ελληνες, αλλά και να διδάσκονται οι μαθητές στα ιδρυόμενα σχολεία.

  Και με επιστολές και προσωπικές παραστάσεις εργάζεται για την ενίσχυση του Φιλελληνισμού. Αλληλογραφεί με κορυφαίους ξένους υποστηρίζοντας τα δίκαια του Αγώνα των Ελλήνων. Και με τον πρώην Πρόεδρο των ΗΠΑ Τόμας Τζέφερσον αλληλογραφεί κατά τη διάρκεια της Επανάστασης και συμβάλλει στη δημιουργία Φιλελληνικών Οργανισμών για τη στήριξή της. Δίνει οδηγίες, κρίνει και επικρίνει επίκαιρα προβλήματα της Ελλάδας, νουθετεί και διδάσκει. Τον διακατέχει πάθος «θεόσδοτο» να πυροδοτήσει τις ψυχές υπέρ του Αγώνα.«…εκδίδει παραινέσεις ως διαταγάς σχεδόν ακουομένας εις τόπους κατά τριακοσίας λεύγας απέχοντας και δι’ αυτών κλονίζει πεποιθήσεις και καρδίας και μάλιστα συντείνει εις το να διασείσει τα θεμέλια της παλαιάς Τουρκικής επικρατείας» (Π.Αρυρόπουλος). Κανένα δημόσιο λειτούργημα δεν του επιβάλλει τέτοια αποστολή κι όμως «στον Κοραή προσβλέπουν λόγιοι και σπουδαστές, δάσκαλοι και εφοροεπίτροποι σχολείων, πρόκριτοι και ιεράρχες, βαθύπλουτοι ομογενείς που ενισχύουν τις εκδόσεις του, ακόμη και εξέχοντες Φαναριώτες και κύκλοι του Πατριαρχείου» (Λ. Βρανούσης ). Τόση δύναμη επιρροής!

  Αλλά τον βασανίζει η διχόνοια των πολιτικών και στρατιωτικών αρχηγών του Αγώνα. Το 1825, όταν ήταν σε έξαρση η εμφύλια διαμάχη, έγραφε ότι ο αγώνας άρχισε «προ του πρέποντος». «Ελευθερώσαμεν την ελληνικήν γην από τους Τούρκους, αλλά και πόσοι και ποίοι εξ ημών ελευθέρωσαν και τας ψυχάς των από τα μιαρά των Τούρκων φρονήματα;». Απευθύνει επιστολές στους αγωνιστές. Τους εξορκίζει να εγκαταλείψουν τα αδελφοκτόνα πάθη και «να συνεργασθούν όλοι αδελφικώς διά την ελευθερίαν του γένους των». Οι επιστολές γραμμένες με αυθόρμητη διάθεση και αβίαστη έκφραση των συναισθημάτων του μπορούν να χαρακτηριστούν ως τα πιο υψηλά δείγματα ελληνικού πατριωτισμού. Επιστολές κατά τη διάρκεια του Αγώνα στέλνει ο Κοραής και στους προεστώτες της Πελοποννήσου, στους Υδραίους, στους απανταχού Χίους, στον Τομπάζη, τον Αλ. Μαυροκορδάτο, τον Γ. Κουντουριώτη, τον Οδ. Ανδρούτσο, τον Πολυζωϊδη και άλλους ΄Ελληνες. Γράφει πολυσέλιδες επιστολές με επιχειρηματολογία και παράθεση παραδειγμάτων, από την προγονική ιστορία, για το καλό και το κακό, κάποτε και σε έντονο ύφος με επιτίμηση ή επαίνους.

Ο ερημίτης των Παρισίων «ο σοφός γέρων Κοραής», όπως τον αποκαλούσαν, ασκούσε τεράστια επίδραση στον αγωνιζόμενο ελληνικό κόσμο. Από πού; Από το πενιχρό του γραφείο, όπου έμενε κλεισμένος νύχτα και μέρα έχοντας μόνο στο νου του την Ελλάδα. Η κραυγή της πυρωμένης από τον έρωτα της λευτεριάς καρδιάς του έφθανε ως τα πέρατα του Ελληνισμού. Το όνομά του αντηχούσε στις συνελεύσεις και τα στρατόπεδα των Ελλήνων «ως σύμβολον του αγώνος». Τον σέβονταν και τον θαύμαζαν οι αγωνιστές κι ας μην γνώριζαν καν γραφή και ανάγνωση, ούτε είχαν ιδέα του περιεχομένου των συγγραμμάτων του, αλλά λάτρευαν το όνομά του. Οι Μεσολογγίτες δίνουν το όνομά του σ’ ένα πύργωμα. Ο λαϊκός ποιητής Τσοπανάκος, ο Τυρταίος της Επανάστασης, έψαλλε τρέχοντας μέσα στα ελληνικά στρατεύματα κατά τις ώρες των μαχών:

Πλέον δεν έμεινεν ελπίς

Καθώς το γράφει ο Κοραής

Κάλλιο ο θάνατος με βία

Κι όχι πλέον τυραννία…

 

  Αλλά περισσότερο από κάθε άλλη αναφορά, αποτελεί ένδειξη της ευγνωμοσύνης του ελληνικού ΄Εθνους προς τον Αδαμάντιο Κοραή για το μέγεθος των υπηρεσιών του υπέρ της ελευθερίας των Ελλήνων ο ακόλουθος χαιρετισμός, που ψήφισε η Γ΄ Εθνοσυνέλευση στην Τροιζήνα στις 9 Απριλίου 1827, ενώ ακόμη εξελίσσεται η Ελληνική Επανάσταση.

Αριθμ.126 Προς τον σοφόν Αδαμάντιον Κοραή

«Η Ελλάς σε συγχαίρει, άριστε συμπολίτα, χαίροντα δια την ανάστασιν αυτής. Ευγνωμονεί ευεργετηθείσα ευεργεσίαν ανεκτίμητον ένεκα των αρίστων συγγραμμάτων σου. Ο προς την παιδείαν έρως των Ελλήνων επήγασεν από τα φώτα, όσα προ τινων χρόνων ενέσπειραν εις τας καρδίας των τα Προλεγόμενά σου, από τα βιβλία, όσα ήγειραν αι σοφαί συμβουλαί σου. Τοιούτων αγαθοποιών αιτιών αποτελέσματα είναι τα εκ της ελευθερίας αγαθά, όσα οι συμπολίται σου απολαύουν την σήμερον` τοιαύτα ανεκτίμητα αγαθά είναι άξια ευγνωμοσύνης των γενεών και των αιώνων. Το ελληνικόν έθνος συνηγμένον εις την Γ΄ Εθνικήν Συνέλευσιν διά τα μεγάλα του συμφέροντα σε προσφέρει το σέβας και την εκ μέσης καρδίας αγάπην του` αλγεί αισθανόμενον ότι δεν ημπορεί να κατασπασθεί την ιεράν σου κορυφήν` καταφιλεί όμως τα χρυσά σου λόγια, τα σοφά σου κηρύγματα` συνομιλεί με τα βιβλία σου και φωτίζει το πνεύμα και την καρδίαν του ευχόμενον να μην παύσης του να κοινοποιείς τα αγαθά σου φρονήματα εις τους συμπολίτας σου, συμβουλεύων τα κοινά συμφέροντα. Είθε ζης υγιαίνων, σεβασμιώτατε γέρων, της ελευθερίας υπέρμαχε».

  Μέχρι το τέλος της ζωής του, στις 6 Απριλίου 1833, ο Αδαμάντιος Κοραής εργαζόμενος με νεανική ορμή δεν παύει να ενδιαφέρεται για τις αποφάσεις των μεγάλων Δυνάμεων ως προς τα τελειωτικά όρια του ελληνικού κράτους, για την εκπαίδευση των Ελληνοπαίδων, για την τύχη των περιπλανωμένων Χίων, για τη διανομή βιβλίων στα ελληνικά σχολεία, για τα όσα έγραφαν εχθροί ή φίλοι περί της Ελλάδας. Είχε κλείσει μέσα στην ψυχή του για πάντα την Ελλάδα κι ας έμενε στην αγαπημένη εξ ίσου με την πατρίδα, «πεφιλημένη ίσα τη πατρίδι γη των Παρισίων», όπου ετάφη. Τα οστά του αργότερα μεταφέρθηκαν στην Πατρίδα μας και κείνται σε μεγαλοπρεπές μνημείο στο Α΄ Νεκροταφείο των Αθηνών. Σήμερα ο Αδαμάντιος Κοραής, ο παιδαγωγός του νεοελληνισμού, «ο Σωκράτης της Ελληνικής νεολαίας», όπως τον είπαν για το αδιάκοπο ενδιαφέρον του προς τους νέους, κάθεται «μαρμαρωμένος» στην ιερότητα του χώρου και του χρόνου, εκεί στα Προπύλαια του Πανεπιστημίου Αθηνών. Ατενίζει την πολιτική και πνευματική αναγέννηση των Ελλήνων και εύχεται, όπως έγραψε ο ξενιτεμένος σοφός:

«Ποθεινή Πατρίς, ευτύχει» !