Τοῦ Γιώργου Δημόπουλου
«Ἡ ἱστορία διδάσκει ἀλλά δέν ἒχει κανέναν μαθητή»
Στίς 29 Μαΐου 1453 ἡ Κωνσταντινούπολη, λεηλατημένη ὡς τό μεδούλι ἀπό τούς Σταυροφόρους, ἀποδεκατισμένη ἀπό τήν πανούκλα, ἐξαντλημένη ἀπό τόν ἀσταμάτητο ἀγῶνα ἐναντίον τῶν ἐπιθέσεων τῶν νομαδικῶν φυλῶν, ἀλλά κυρίως φανατικά διχασμένη ἀπό τίς θρησκευτικές ἒριδες, μέ χαῶδες καἰ ἀγεφύρωτο τό θεολογικό σχίσμα-χάσμα, πέφτει στά χέρια τοῦ Μωάμεθ τοῦ Πορθητή.
Τήν ίδια μέρα, μέ τίς σφαγές μέχρι σήμερα νά μήν ἒχουν τέλος, ὁ Μωάμεθ διαβαίνει νικητής τό κατώφλι τῆς Ἁγίας Σοφίας. Ὁ Πρωθυπουργός Νοταρᾶς, φανατικά ἀνθενωτικός, ἀναφανδόν ὑπέρ τῆς Ἀνατολῆς, ὑπέρ τοῦ «κρειττότερόν ἐστιν εἰδέναι ἐν μέσῃ τῇ πόλει φακιόλιον βασιλεῦον Τούρκων ἢ καλύπτραν λατινικήν», ὑποδέχθηκε τόν Μωάμεθ γνωρίζοντας ἀπό πρῶτο χέρι τί σήμαινε ἡ ἐπιλογή του: ὁ Μωάμεθ τοῦ ζήτησε τόν μικρότερο γιό γιά τό χαρέμι του, στήν συνέχεια τόν ἐπόμενο, καί ὃταν ἀρνήθηκε τά εἶδε νά ἀποκεφαλίζονται, καί τελευταῖα ὁ ἲδιος.
Ὃμως ἡ πρώτη πράξη τῆς στροφῆς πρός Ἀνατολάς ἦρθε ἀπό τήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία, ἡ ὁποία μισοῦσε θανάσιμα τόν Πάπα καί ὃ,τι θύμιζε Δυτική Ἐκκλησία. Ἀκόμη καί ὃταν ὁ Μωάμεθ ἒγινε Σουλτάνος, ἡ ἀνάγκη δέν λύγισε τήν ἂποψη «καλύτερα φακιόλι τούρκικο παρά τιάρα παπική». Ὁ Μωάμεθ βρῆκε τόν ἂνθρωπο πού ἀναζητοῦσε. Ἦταν ὁ Γεννάδιος Σχολάριος, πολέμιος τῆς Ἒνωσης τῶν Ἐκκλησιῶν καί σφοδρός ἀντίπαλος τοῦ τελευταίου Αὐτοκράτορα. Τό ὃτι ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ἦταν ἡ σκιά τοῦ ἑαυτοῦ της, μέ κύρια χαρακτηριστικά τήν σιμωνία, τήν φιλαργυρία καί τήν ἀμάθεια τοῦ κλήρου, δέν ἒλεγε σέ κανέναν τίποτα, οὒτε φυσικά καί στόν Πατριάρχη. Ἒκτοτε ὁ Σάκκος τοῦ τελευταίου Αὐτοκράτορα, γίνεται ἀπό τούς άνθενωτικούς, ἓνας μανδύας τῆς χίμαιρας· ἡ Μίτρα του ἓνα παιχνιδάκι στά χέρια τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ δεσποτικοῦ κατεστημένου. Ὑπόνοια εὐαγγελικῆς ζεστασιᾶς, άνύπαρκτη.
Ὃλα εἶναι ἐνεργά. Στήν αφαῖρα τῶν ἀσυνείδητων εἰκόνων, ὃλα εἶναι ἀπολύτως ἐνεργά. Μπορεῖ ἡ κίνηση πρός Ἀνατολάς νά διαψεύστηκε ἀμέσως μετά τήν Ἂλωση, ὃμως ἒγινε, καί μέχρι σήμερα διαθέτει ἒνθερμους ὑποστηρικτές. Τό ἑλληνικό κράτος ὐπονομεύουν συστηματικά οἱ παραστάσεις πού κυριαρχοῦν στήν κοινωνική μας συνείδηση ἀπό τά βυζαντινά καί μεταβυζαντινά χρόνια. Διατηρήθηκαν ὡς Ἀνατολική παράδοση καί νοοτροπία ἀπό τήν Ἐκκλησία, ἐνῷ ἀναζωπυρώθηκαν μέ τό βασιλικό καθεστώς καί κληροδοτήθηκαν στήν Ἑλληνική Δημοκρατία.
Ὃλα αὐτά μᾶς βοηθοῦν νά δοῦμε καθαρότερα τόν μῦθο τοῦ πόσο ἒχει φταίξει ἡ Ὀθωμανική αὐτοκρατορία, ἡ Τουρκοκρατία, γιά τά χάλια τοῦ ἐλληνισμοῦ ἀκόμη καί σήμερα. Ἐκτιμῶ ὃτι πρόκειται γιά ἓναν μῦθο, καθότι ἀκόμη καί στήν περιοχή πού δέν πάτησε τό πόδι του Τοῦρκος, δηλαδή τά Ἑπτάνησα, οἱ ὑπόλοιποι Ἓλληνες δέν διαφέρουμε στό ἐλάχιστο ἀπό τούς Ἑπτανήσιους. Πρᾶγμα τό ὁποῖο δηλώνει μέ σαφήνεια ὃτι τό χαρακτηριστικό στοιχεῖο διαμόρφωσης τοῦ ἑλληνικοῦ ψυχισμοῦ εἶναι ἡ Ὁρθοδοξία.
Τό πολιτικό μας σύστημα τρίζει γιά τά καλά. Ταξιδεύουμε σέ τρικυμισμένη θάλασσα. Ὁ ἀνατολισμός μας ἀσφυκτιά μέ τήν ἱστορική μας ἀμηχανία νά ἐκδηλώνεται παροξυστικά. Οἱ νοοτροπίες καί οἱ συμπεριφορές στήν χώρα μας, ὑποδαυλίζουν σταθερά τήν πολιτικοκοινωνική ἒνταση;
Ἡ κοινωνία μας λογαριάζεται ματαιόδοξα ὑπερσύγχρονη χωρίς νά ἒχει ὑπάρξει σύγχρονη, χωρίς νά παύει νά παραμένει ἰδιότυπα μεσαιωνική ἂν κρίνω ἀπό τόν τρόπο πού θρησκεύει, ἀπό τήν ἀνοχή μας στό ἂγος τῆς διαφθορᾶς, καί ἀπό τήν ροπή μας στά παράνομα ὀφέλη καί προνόμια. Διαφθορέας καί διαφθειρόμενος ἀπολαμβάνουν τήν χαριστική συναλλαγή τους χωρίς αἰδώ καί φόβο, μέ καμάρι. Εἶναι τυχαῖο ὃτι ἡ ἡγεσία τοῦ δικαστικοῦ σώματος ἐπιλέγεται ἀπό τόν ὑπουργό Δικαιοσύνης μολονότι αὐτό ἀντιβαίνει στήν θεμελιώδη ἀρχή τῆς διάκρισης τῶν ἐξουσιῶν;
Ἡ συναλλαγή τῶν ἰδιωτῶν μέ στελέχη διοικήσεως, προκειμένου νά ἐξασφαλίσουν «διευκολύνσεις» καί «στραβά μάτια» δῶρον καί ἀντίδωρον, δέν εἶναι χαρακτηριστική νοσηρή σχέση δικαιωμάτων καί ὑποχρεώσεων τοῦ πολίτου; Ὡς πολίτες εἲμαστε ἡ καύσιμη ὓλη, τό ἱστορικό ἀναλώσιμο. Ἀκόμη καί τό πιό ἀσήμαντο πόστο ἒχει δωρηθεῖ στούς ἀγγελιαφόρους ὀλιγαρχικῶν συμφερόντων καί έκβιαζόμενες τυχοδιωκτικές ἀσημαντότητες.
Τό ρουσφέτι τί εἶναι, χαμηλή διαφθορά δέν εἶναι; Δέν εἶναι θρησκευτική καταβολή; Ὃταν ἡ ἐπικοινωνία μέ τόν Θεό γίνεται μέ τήν διαμεσολάβηση τοῦ Ἀγίου ἢ τῆς Παναγίας; Ὑπάρχει πάντα ἓνα ἐνδιάμεσο στάδιο, τό ὁποῖο σοῦ παραχωρεῖ τήν ἐπικοινωνία τήν ὁποία ἒχεις ἀπολέσει, καί μέ κάποιον μεσολαβητή μπορεῖς νά τήν ἐπαναφέρεις. Οἱ ψυχισμοί πού διαμορφώνονται ἒχουν σημασία.
Εἲτε οἱ πολιτικές ἡγεσίες, προκρίνουν τήν ἐπιλεκτική ἀφάνεια γιά νά κρύψουν τήν μετριότητά τους, εἲτε προβάλλουν τόν χαρισματικό τους δυναμισμό, τό πολιτικό μας σύστημα ὁδηγεῖται σέ ἀδιέξοδο ἐφόσον οἱ ἐπιλογές καί οἱ διαδικασίες δέν ἐναρμονίζονται μέ τό ὑπόβαθρο τῶν πολιτειακῶν ἀρχῶν.
Τηροῦμε τίς ἐκλογικές καί κοινοβουλευτικές δεοντολογίες, παραβλέπουμε ὡστόσο τίς συμμετοχικές, πού ἐνδυναμώνουν τήν ἐποικοδομητική χρήση τῆς ἐλευθερίας πού συνδέουν ὀργανικά τήν ὑπευθυνότητα μέ τήν λογοδοσία. Τό δημοκρατικό καθεστώς ῥυθμίζει χωρίς νά ἐξουσιάζει, μέ συμπληρωματική σχέση κυβέρνησης καί ἀντιπολίτευσης καί όχι ἀντιπαράθεσης
Πετάμε σκουπίδια στόν δρόμο, ἀλλά διατηροῦμε καθαρό τό σπίτι μας. Σβήνουμε τά τσιγάρα στήν παραλία, λέμε ὂχι στά ἐμβόλια, βάζουμε μέσον νά πάει ὁ κανακάρης μας στρατιώτης στό διπλανό τετράγωνο, πιέζουμε τόν δάσκαλο νά φερθεῖ βαθμολογικά εὐνοϊκά στο παιδί μας, γινόμαστε πιόνι στά χέρια τοῦ γκουροῦ-γέροντα, ἓνας ὁλόκληρος κόσμος διαφεύγει ἀπό τήν ὑποχρέωσή του νά βοηθήσει τήν χώρα νά πληρώσει γιά νά φύγει τό ἒλλειμμα καί τό χρέος ἀπό τήν μέση καί νά σωθεῖ ἡ κατάσταση, τάματα δισεκατομμυρίων μένουν κρεμασμένα σέ εἰκόνες, χρειάζεται νά περάσουμε ἀπό τεμενάδες, μυστικές προσαρμογές προκειμένου νά γίνουμε «συνεργάσιμοι», μέ τούς πολιτικούς μας, τούς κρατικούς ἀξιωματούχους μας, νά μετατρέπουν τίς προσωπικές ἰδιοτέλειες σέ δημόσιο ἀγαθό, εἲμαστε πατριῶτες ἀλλά φοροδιαφεύγουμε ἀκατάσχετα, καῖμε τά δάση γιά νά αὐγατίσουμε τό οἰκόπεδό μας, μετατρέπουμε τό ἲδιο τό κράτος σέ κομματικό φέουδο καί ἀντί νά τό σεβόμαστε ὡς πολιτικό ἐγγυητή τῆς κοινωνικῆς μας συνοχῆς, τό ἐκθέτουμε στήν δηλητηριώδη ἐπίδραση τῆς πολιτικῆς ἀντιζηλίας…
Τί παίζεται στά ἐνδότερα τῆς ἐλληνικῆς ὀρθόδοξης ψυχῆς; Ἐάν παρακολουθήσουμε τά διατρέξαντα μόνο τῶν πρόσφατων τελευταίων στιγμῶν, τίς συμπεριφορές τῶν 40 έτῶν, τῶν 40 ημερῶν, κανείς μας δεν γνωρίζει ποῦ θά βγάλει. Οὒτε ἡ κυβέρνηση γνωρίζει οὒτε ἡ ἀντιπολίτευση, οὒτε ὁ πνευματικός κόσμος δείχνει νά ξέρει.
Μᾶς καταδιώκουν κατά τήν γνώμη μας ὃλοι οἱ μεγάλοι τοῦ κόσμου, ἐπειδή δέν θέλουν νά προκόψουμε, νά γίνουμε κάτι. Ἡ μανία καταδιώξεως ἒρχεται ἀκριβῶς νά καλύψει τήν ἀπουσία θελήσεως. Αὐτό τό βλέπουμε στήν προκοπή τοῦ Ἓλληνα σέ προηγμένη χώρα τοῦ ἐξωτερικοῦ. Ἒχει μπεῖ σέ ἓνα πλαίσιο κανόνων καί ἀνθρωπολογικῶν δεδομένων πού τοῦ καλύπτουν τό ἒλλειμμα τῶν αἰώνων.
Ἒχουμε ἓνα βαθύ κενό ἑαυτοῦ, τό ὁποῖο καλούμεθα νά γεμίσουμε μέ ἰδέα γιά τόν ἑαυτό μας, ἰδέα πού μεταβάλλεται σέ μανιοκαταδίωξη, γιατί κάθε τόσο λέμε ὃτι ὃταν «ἐκεῖνοι» τρώγανε βελανίδια «ἐμεῖς» χτίζαμε Παρθενῶνες καί ὃτι κάθε τόσο κάποιοι συνωμοτοῦν ἐναντίον μας. Φροντίζουμε νά φανταζόμαστε ἐχθρούς γιατί δέν ἒχουμε τρόπο νά καταλάβουμε ποιοί εἲμαστε. Ἐκεῖ εἶναι ἡ μεγάλη παγίδα. Οἱ ψευδαισθήσεις καί οἱ φαντασιώσεις.
Πῶς γίνεται καί ὁ Ἓλληνας προκόβει στό ἐξωτερικό; Ἡ μεγίστη σπατάλη στήν Χώρα μας εἶναι ὃτι ἓνα ἐξαιρετικό κομμάτι τῆς Πατρίδας μας, ἓνα ἐξαιρετικά ἀνθρώπινο δυναμικό μηδενίζεται συνεχῶς. Ἂν τολμήσει να ἐπιστρέψει θά πρέπει νά περάσει ἀπό τά Καυδιανά δίκρανα. Ἡ Δύση σοῦ παραχωρεῖ αὐτοπεποίθηση. Μπορεῖς νά κάνεις πράγματα καί νά μήν σέ τσακίσουν.
Οἱ χῶρες τῆς Εὐρώπης μᾶς ἒγιναν κληρονόμοι τοῦ ἑλληνικοῦ πολιτισμοῦ. Ἐμεῖς ἐπικαλούμαστε μόνο στα λόγια αὐτά πού μᾶς ἒδωσαν οἱ Ἀρχαῖοι ἀλλά οὐσιαστικά γνῶστες αὐτῶν εἶναι μόνο οἱ Γερμανοί, οἱ Γάλλοι, οἱ Ἂγγλοι… Ἐκεῖ χρεωκοπήσαμε. Εἲμαστε χρεωκοπημένοι ὡς χείριστοι κληρονόμοι μιᾶς μεγάλης κληρονομιᾶς. Λέμε ὃτι κάναμε Παρθενῶνες ὃταν ἐκεῖνοι ἒτρωγαν βελανίδια ἀλλά μόνο αὐτοί μοχθοῦν πραγματικά γιά νά κρατήσουν τό φῶς τοῦ ἀρχαίου ἑλληνικοῦ πολιτισμοῦ. Πρίν ἀπό τήν οἰκονομική, ἡ χρεωκοπία μας εἶναι ἠθική καί πνευματική. Ἂλλο νά ἒχεις ἱστορία καί ἂλλο νά μετέχεις ἐνεργά στήν ἱστορικότητα.
Οἱ πιό βαθειές ἐπιθυμίες ἐκφράζονται μέ ἀναστεναγμούς. Διακρίνω ἒνα παράξενο πένθος γιά πράγματα πού θά μᾶς λείψουν. Δέν γνωρίζουμε τί θά γίνει στό μέλλον, ἀλλά αὐτή τήν στιγμή ὑπάρχει μιά παράξενη συνθήκη: Ἓνα ἀδόκητο πένθος γιά ἓναν θάνατο πού ἒρχεται.
Ὃσο τά κόμματα θά νέμονται καί θά ἀπολαμβάνουν τήν ἐξουσία ἀντί νά ὑπηρετοῦν τήν κοινωνία, οἱ προϋποθέσεις διάπλασης ὡρίμων πολιτῶν καί ἱδρύσεως λειτουργικῶν θεσμῶν θά ἀκυρώνονται.
Στήν ἀπλωσιά τοῦ ὁρίζοντα τό αἲσθημα καί ὁ λόγος σμίγουν πλαστικά καί ὁ λαός γνωρίζει τόν ἑαυτό του· τότε ἀποκτᾶ μορφή ἡ ἀλογία τοῦ αἰσθήματος καί γίνεται καθρέφτης ὃπου μπορῶ να κοιταχτῶ. Οὐδείς καταλαβαίνει τον ἑυατό του στά ἀποσπασματικά μικρά ἢ μεγάλα γεγονότα· τόν καταλαβαίνουμε ὃταν ἀναδύεται ὁλόκληρος μέσα ἀπό τά ἒργα του σάν ἀπό προορισμό.
Ὑστερόγραφο:
Στό Vanity Fair τοῦ 2011 δημοσιεύεται ἀπομαγνητοφωνημένη ὁμιλία τοῦ Μάϊκλ Λιούις (TED x Academy 4/10/2010). Μπορεῖ κάποιοι νά ἒχετε διαβάσει τό ἂρθρο.
Τό ἂρθρο εἶναι προϊόν παρατηρήσεων καί συνεντεύξεων καί κατά τήν γνώμη μου χαρακτηρίζεται ἐμπεριστατωμένο γλαφυρό καί σωστό. Ξεκινᾶ μέ τήν συνέντευξη τοῦ ὑπουργοῦ τῶν οἰκονομικῶν, περνᾶ σέ συζητήσεις μέ πολιτικούς, μέ ἐφοριακούς καί καταλήγει σέ ἁπλοῦς πολῖτες. Ἐξακολουθῶ νά πιστεύω, μετά ἀπό τόσα χρόνια, ὃτι τό ἂρθρο εἶναι τεκμηριωμένο, μέ τήν διαίσθηση καί γνώση τοῦ ἀνθρώπου πού τό ἒγραφε νά εἶναι σωστή. Τό εἰκοσιπέντε σελίδων ἂρθρο, λέει ὃτι ἡ Ἑλλάδα εἶναι ἓνα εἶδος τριτοκοσμικῆς χώρας, μέ τήν χειρότερη παιδεία στήν Εὐρώπη, μέ σύστημα ὑγείας σέ ἀποσύνθεση, ἓνα κράτος διεφθαρμένο ἀλλά καί διαφθεῖρον, ἐνῶ οἱ ἂνθρωποι εἶναι ζεστοί, φιλικοί, ἒξυπνοι, ἐνδιαφέροντες, τόσο πού νά σοῦ δημιουργοῦν τήν ἐντύπωση ὃτι πρόκειται γιά ἓναν σπουδαῖο λαό. Ὃμως, πάντα κατά τό ἂρθρο, τό χαρακτηριστικό στήν συμπεριφορά τους, εἶναι τό κενό ἐμπιστοσύνης τοῦ ἑνός πρός τόν ἂλλον. Ἓνα κενό πού μᾶς κλείνει μέσα μας ἢ τουλάχιστον μεταξύ τῶν πολύ δικῶν μας. Μᾶς γεμίζει ὑποψίες ἡ ἐπιτυχία κάποιου γνωστοῦ μας ἢ άκόμη καί τοῦ φίλου μας. Καί βεβαίως χαρακτηριστικά τῆς συμπεριφορᾶς μας εἶναι τό ψέμα καί ἡ ἀπάτη, πού ματαιώνουν κάθε ἒννοια πραγματικοῦ δημόσιου βίου. Ἐνδιέφερε δηλαδή τόν συγγραφέα νά ἀναδείξει ἀκριβῶς τήν ἀδυναμία δημιουργίας πραγματικοῦ δημόσιου βίου στήν Ἑλλάδα. Ὁ καθένας δουλεύει γιά τόν ἑαυτό του, σέ μιά οἰκονομία πού εἶναι κατά βάσιν κρατική, ἐνῶ -καί ἐδῶ ἀναφέρεται στό θέμα τοῦ Βατοπαιδίου- οἱ μοναχοί τοῦ Ἁγίου Ὂρους, καί οἱ ἐπίσκοποι ζοῦν στά βυζαντινά χρόνια. Βυζαντινή ἀρχιτεκτονική, βυζαντινή μουσική, βυζαντινό τυπικό, βυζαντινή ἁγιογραφία…Ἀτομισμός ἒντονος, σύν τραπεζική ἀκμή, ἲσον ἠθική κατάρρευση στήν Ἑλλάδα. Ἑπομένως, σημειώνει, ἡ ἀντιμετώπιση τοῦ οἰκονομικοῦ εἶναι θέμα ἀλλαγῆς κουλτούρας καί ὂχι ἁπλῶς λογιστικό ζήτημα. Σ’ αὐτή τήν κλειστή σάν μοναστήρι οἰκονομία καί κοινωνία οἱ Ἓλληνες εἶναι παθητικοί, σάν νά μήν θέλουν νά ἒχουν τήν αὐτονομία τους. Τούς φταῖνε πάντα οἱ ἂλλοι. Καί βεβαίως γεννιέται τό ἐρώτημα ἂν τεχνικῶς εἶναι δυνατή μιά ἀνάταξη τῶν πραγμάτων, δηλαδή ἂν ὑπάρχει πρακτικῶς ἡ δυνατότητα. Ἒχουν, ἀναρωτιέται ὁ ἀρθρογράφος, οἱ Ἓλληνες τήν ἐσωτερική δύναμη νά τό κάνουν; Νά σηκώσουν τέτοιο βάρος; Ἢ αὐτό εἶναι ἀδύνατον, καθώς ἀποτελοῦν ἓνα ἂθροισμα μονάδων πού ζητοῦν τό συμφέρον τους εἰς βάρος τοῦ κοινοῦ καλοῦ; Καί κατακλείει παρατηρῶντας ὃτι μέ δεδομένη τήν ἂρνηση τοῦ πολιτικοῦ συστήματος νά ἀλλάξει, δέν μπορεῖ νά ξαναγεννηθεῖ ὁ χαμένος δημόσιος βίος.
